Δεν είναι απλά μια σειρά διαδηλώσεις, αλλά μια κοινωνική έκρηξη που εξελίσσεται τις τελευταίες βδομάδες στη Βραζιλία. Στο αποκορύφωμα, την περασμένη Πέμπτη 20 Ιούνη, πάνω από δύο εκατομμύρια άνθρωποι έφτασαν να πάρουν μέρος στις διαδηλώσεις που πραγματοποιούνταν παράλληλα σε πολλές πόλεις της χώρας. Το κίνημα για φτηνή δημόσια συγκοινωνία που ξεκίνησε ενάντια σε μια μικρή αύξηση στα εισιτήρια κατάφερε να γίνει η αφορμή για να εκφραστεί η συσσωρευμένη οργή ενάντια στις τοπικές και την ομοσπονδιακή κυβέρνηση της Βραζιλίας.
Όπως και στην περίπτωση της Τουρκίας, ο ξεσηκωμός στη Βραζιλία ήταν “μη αναμενόμενος”. Η Βραζιλία είναι μία από τις χώρες BRIC, και προβάλλεται ως παράδειγμα οικονομίας που κατάφερε να αποφύγει τις συνέπειες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, δίνοντας μάλιστα σε ορισμένους την ελπίδα ότι μπορεί να λειτουργήσει ως μία από τις ατμομηχανές για την έξοδο από την κρίση.
Σε πολιτικό επίπεδο, η κυβέρνηση της Ντίλμα Ρουσέφ που ανέλαβε πριν από δυόμισι χρόνια είναι επίσης πρότυπο σταθερότητας. Μετά από οχτώ χρόνια παραμονής του Λούλα στην εξουσία (2003-2011), η Ρουσέφ τον διαδέχτηκε, κρατώντας την εξουσία εκ μέρους του Κόμματος των Εργαζομένων (PT). Το PT, ένα κόμμα που γεννήθηκε στις αρχές τις δεκαετίας του '80 μέσα από τους αγώνες ενάντια στη δικτατορία, κατάφερε να κρατήσει οργανωτικούς δεσμούς με μαζικά κινήματα, εργατικά συνδικάτα, οργανώσεις χωρικών και ακτημόνων, ενώ παράλληλα έκανε μια ανοιχτή στροφή προς το νεοφιλελευθερισμό.
Σταθερότητα
Σε επίπεδο Λατινικής Αμερικής, η Βραζιλία μπορούσε να είναι ο παράγοντας σταθερότητας που έχει ανοιχτές επαφές τόσο με τις αριστερές κυβερνήσεις τύπου Τσάβες, Μοράλες και Κορέα, όσο και με τις ΗΠΑ.
Μέσα σε τέτοιες συνθήκες, ξέσπασε το μεγαλύτερο κίνημα εδώ και τουλάχιστον 20 χρόνια. Μάχες για φτηνότερα εισιτήρια υπήρχαν ανοιχτές σε μια σειρά περιοχές εδώ και καιρό. Η αφορμή όμως για τη γενίκευση του κινήματος δόθηκε στο Σάο Πάολο στις αρχές του μήνα, όταν η δημοτική αρχή αποφάσισε να αυξήσει την τιμή του εισιτηρίου στο λεωφορείο και το μετρό από 3 σε 3,20 ρεάλ. Με βάση την ισοτιμία πρόκειται για μια αύξηση 0,07 ευρώ.
Η αστυνομική βία ήταν αυτή που πολιτικοποίησε γρήγορα το κίνημα. Οι εικόνες με τις πλαστικές σφαίρες και τα δακρυγόνα απέναντι σε κόσμο που είχε ένα δίκαιο αίτημα έκαναν το γύρο της χώρας και προκάλεσαν κινητοποιήσεις αλληλεγγύης. Όλες αυτές τις μέρες, άνθρωποι έχουν χτυπηθεί ανελέητα και κάποιοι έχουν χάσει τα μάτια τους. Ο δήμαρχος, Φερνάντο Χαντάντ, έλεγε τις ίδιες μέρες πως η αύξηση είναι δίκαιη γιατί κινείται κάτω από τους ρυθμούς του πληθωρισμού και η τιμή είχε παραμείνει στάσιμη για δύο χρόνια. Στην πραγματικότητα το Σάο Πάολο έχει από τις πιο ακριβές συγκοινωνίες στη Λατινική Αμερική.
Τις επόμενες μέρες οργανώθηκαν μαζικές διαδηλώσεις στο Ρίο ντε Τζανέιρο, την πρωτεύουσα Μπραζίλια και σε άλλες πόλεις. Οι δήμαρχοι και οι τοπικοί κυβερνήτες που μπήκαν στο στόχαστρο του κινήματος ανήκουν και στο κόμμα των Εργαζομένων και στο αντιπολιτευόμενο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα. Αντίστοιχα, πολιτικοί και από τα δύο κόμματα, κατήγγειλαν το κίνημα και τις “ακρότητες” στο δρόμο.
Τα συνθήματα και τα αιτήματα, έτσι κι αλλιώς, είχαν γενικευτεί. Όχι μόνο ενάντια στις αυξήσεις στα εισιτήρια, ούτε μόνο ενάντια στην αστυνομική βία. Το κίνημα άρχισε να εκφράζεται ενάντια στα τεράστια αθλητικά έργα που έχουν ήδη γίνει ή έξελίσσονται ενόψει του Μουντιάλ του 2014 και των Ολυμπιακών Αγώνων του 2016 που οργανώνονται στη Βραζιλία.
Στάδια
Δισεκατομμύρια έχουν ξοδευτεί, ξεπερνώντας κάθε προϋπολογισμό, την ώρα που χιλιάδες άνθρωποι έχουν χάσει τα σπίτια τους για να οικοδομηθούν στάδια. Ενώ και τα ζητήματα αστυνομικής βίας πολιτικοποιήθηκαν περισσότερο, με το κίνημα να ζητάει την αποστρατιωτικοποίηση της αστυνομίας.
Το κίνημα ένιωσε τη δύναμή του όταν οι Αρχές του Σάο Πάολο αλλά και άλλων περιοχών αναγκάστηκαν να πάρουν πίσω τις αυξήσεις στα εισιτήρια. Η κίνηση αυτή δεν λειτούργησε αμέσως ως εκτόνωση. Η μέρα των μεγαλύτερων διαδηλώσεων ήταν μετά την ανακοίνωση αυτής της νίκης. Εξάλλου, ακόμη και το αίτημα για τα εισιτήρια είχε ήδη γενικευτεί, όχι ενάντια στην αύξηση, αλλά για δωρεάν εισιτήριο σε όλους τους φτωχούς.
Παράλληλα, την Παρασκευή 21 Ιούνη το βράδυ, η πρόεδρος Ρουσέφ έκανε ομιλία σε απευθείας τηλεοπτική μετάδοση, απευθυνόμενη προς τον ξεσηκωμένο κόσμο. Προσπάθησε να δείξει κατανόηση στην οργή, να παραδεχθεί λάθη και να υποσχεθεί αφενός ότι τα έσοδα από το πετρέλαιο θα κατευθύνονται στην εκπαίδευση και αφετέρου ότι θα οργανώνει τακτικές συναντήσεις με κυβερνήτες και δημάρχους για να συζητάνε για τα ζητήματα που προκαλούν κρίση στη ζωή στις πόλεις. Δεν ήταν πολλοί αυτοί που πείστηκαν από το μήνυμά της.
Ήδη είχαν γίνει τα πρώτα απεργιακά βήματα. Τη μέρα της ομιλίας της Ρουσέφ, οι μεταλλεργάτες στο Σάο Πάολο είχαν προχωρήσει στο κλείσιμο 15 μεγάλων εργατικών χώρων για 24 ώρες. Την Πέμπτη 27 Ιούνη, σε δεκάδες σημεία προγραμματίζεται μονοήμερη απεργία σε αλληλεγγύη με το κίνημα για φτηνή συγκοινωνία.
Αριστερα
Ο ξεσηκωμός έχει δώσει την ευκαιρία για πρώτη φορά να συντονιστούν κινήματα και πολιτικές δυνάμεις της Αριστεράς. Μέσα στις μέρες των μεγάλων διαδηλώσεων έγιναν συναντήσεις για την ενότητα ανάμεσα σε οργανώσεις της Αριστεράς και σε κινήματα και συνδικάτα που κοντράρουν τις επιλογές της κυβέρνησης PT.
Οι ακτιβιστές του PSOL, του μεγαλύτερου κόμματος στα Αριστερά του PT βρίσκονται από την πρώτη στιγμή στην πρώτη γραμμή του αγώνα και των πρωτοβουλιών ενότητας. Το πρόβλημα που απασχολεί αυτές τις συναντήσεις είναι πώς θα συντονιστούν όσοι βρίσκονται απέναντι στο νεοφιλελευθερισμό της κυβέρνησης Ρουσέφ, χωρίς να σπάσουν τους δεσμούς τους με τη βάση του PT, όπου συνεχίζει να βρίσκεται η πλειοψηφία των αγωνιστών.
Κρίση έχει ξεσπάσει, ωστόσο, και μέσα στην ηγεσία του PΤ. Υπουργοί, στελέχη και διανοούμενοι του κόμματος εκφράζουν εντελώς διαφορετικές απόψεις μεταξύ τους, χωρίς συγκεκριμένο προσανατολισμό. Άλλοι ζητούν στροφή προς τα αιτήματα του κόσμου, άλλοι προσπαθούν να τρομοκρατήσουν, λέγοντας πως οι διαδηλώσεις άνοιξαν το κουτί της Πανδώρας και έφεραν πιο κοντά την προοπτική πραξικοπήματος της Δεξιάς.
Οι διαδηλώσεις δεν σταματάνε. Την Τρίτη την ώρα που η Εργατική Αλληλεγγύη πήγαινε στο τυπογραφείο, εξελισσόταν μια ακόμη κινητοποίηση στην περιφέρεια του Σάο Πάολο. Οι πρώτες νίκες του κινήματος έχουν φέρει αυτοπεποίθηση και έχουν τσαλακώσει την ψεύτικη εικόνα των ασταμάτητων επιτυχιών των κυβερνήσεων Λούλα – Ρουσέφ.