Ιδέες
Γιατί να διαβάσουμε το \"Πώς χάθηκε η Ρώσικη επανάσταση\"

Το ερώτημα που θέτει ο τίτλος του βιβλίου θα μπορούσε να είναι διαφορετικό: Πότε χάθηκε η Ρώσικη Επανάσταση; Η επικρατούσα άποψη είναι γνωστή. Η διάλυση της ΕΣΣΔ το 1991, μια διαδικασία που είχε ξεκινήσει από το γκρέμισμα του Τείχους του Βερολίνου το 1989, σηματοδότησε την ιστορική ήττα του «κομμουνισμού» και τον θρίαμβο του καπιταλισμού. 

\r\n
\r\n
Αυτή η άποψη επικράτησε στη δεκαετία του ’90 και στην Αριστερά διεθνώς. Για το μεγαλύτερο τμήμα της, αυτό σήμαινε στροφή στην σοσιαλδημοκρατία και μάλιστα στις πιο δεξιές εκδοχές. Το Δημοκρατικό Κόμμα που κυβερνάει σήμερα στην Ιταλία προέρχεται από το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Για άλλα τμήματα της Αριστεράς αυτή η παραδοχή μεταφράστηκε σε μια θεωρία περί «αρνητικών συσχετισμών» που έριξαν το εργατικό κίνημα έναν αιώνα πίσω.  
\r\n
 
\r\n
Τι έφταιξε γι’ αυτή την κατάληξη; Το κόκκινο νήμα που διαπερνάει τις διάφορες απόπειρες απάντησης είναι ότι κάτι πήγε στραβά στα μυαλά της ηγεσίας των κομμάτων που κυβερνούσαν εκεί, βασικά της Ρωσίας. Είτε πρόκειται για «αμαρτήματα» των ίδιων των μπολσεβίκων του 1917 είτε για τις «ρεβιζιονιστικές» παρεκκλίσεις των ηγεσιών που ανέλαβαν τα ηνία από το θάνατο του Στάλιν και μετά, ιδιαίτερα από το 1956, τη χρονιά που ο Χρουτσόφ κατήγγειλε στην «μυστική» ομιλία του (που έγινε αμέσως παγκοσμίως γνωστή) τον Στάλιν στο 20ο συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης. 
\r\n
 
\r\n
Τα κείμενα που έχουν συγκεντρωθεί σε αυτή την έκδοση, ξεκινάνε από μια πολύ διαφορετική αφετηρία. Ο Κρις Χάρμαν, στο πρώτο κείμενο, ξεκινάει την ανάλυσή του με τις «δυο επαναστάσεις» του 1917, του Φλεβάρη και του Οκτώβρη. Αυτό μας βοηθάει να καταλάβουμε τί χάθηκε τα επόμενα χρόνια στην Ρωσία. Η δυνατότητα της εργατικής τάξης να ορίζει τη μοίρα της και την πορεία όλης της κοινωνίας μέσα από τα δημοκρατικά όργανα της εξουσίας της με κέντρο τον τόπο παραγωγής. 
\r\n

Έφοδος στον ουρανό

\r\n
Αυτό που ξεκίνησαν να χτίζουν οι εργάτες και οι εργάτριες στην Ρωσία του 1917-18 ήταν ένα «κράτος τύπου Κομμούνας» - όπου η «κάθε μαγείρισσα θα μπορεί να κυβερνάει» όπως έγραφε ο Λένιν στο Κράτος και Επανάσταση και οι μπολσεβίκοι ήταν στην πρώτη γραμμή αυτής της εφόδου στον ουρανό. Δεκαπέντε χρόνια μετά, με την ίδια σημαία να κυματίζει στο Κρεμλίνο, ο υπουργός Βαριάς Βιομηχανίας του Στάλιν διακήρυττε ότι «η γη πρέπει να τρέμει όταν ο διευθυντής μπαίνει στο εργοστάσιο». 
\r\n
 
\r\n
Η διαδρομή από το ένα σημείο στο άλλο είχε ως υπόβαθρο την απομόνωση της Ρώσικης Επανάστασης. Ο Οκτώβρης του 1917 στην Ρωσία ήταν για τους μπολσεβίκους, το πρώτο βήμα για τη νίκη της επανάστασης στην Ευρώπη –και ιδιαίτερα στην Γερμανία. Οι επαναστάσεις ήρθαν, αλλά ηττήθηκαν. Όχι σε μια νύχτα, αλλά μέσα από μια μακρά σειρά μαχών, η τελευταία πράξη της γερμανικής επανάστασης διαδραματίστηκε το 1923. 
\r\n
 
\r\n
Αλλά μέχρι τότε, πολλά είχαν αλλάξει στην Ρωσία. Ο πόλεμος είχε ρημάξει την Ρωσία και είχε αιμορραγήσει σχεδόν μέχρι θανάτου την εργατική τάξη. Όπως επισημαίνει ο Κρις Χάρμαν: «Η ηγεμονική τάξη της επανάστασης δεν αποδεκατίστηκε απλά. Οι ίδιοι οι δεσμοί που ένωναν τα μέλη της βρίσκονταν σε κατάσταση αποσύνθεσης». Η γραφειοκρατία που έπαιρνε τα ηνία στο κράτος και το κόμμα ήταν το τίμημα αυτής της αδυναμίας. 
\r\n
 
\r\n
Σήμερα είναι της μόδας να αντιμετωπίζονται οι διαμάχες της δεκαετίας του ’20 στο κομμουνιστικό κόμμα της Ρωσίας στην καλύτερη περίπτωση με ελαφρότητα: τί Στάλιν τί Τρότσκι, περίπου τα ίδια λέγανε και τέλος πάντων μέρος του ίδιου προβλήματος ήταν. Στην πραγματικότητα ο αγώνας που έδωσε ο Τρότσκι απέναντι στην σταλινική γραφειοκρατία ήταν αγώνας για να μείνει ζωντανή η κληρονομιά του Οκτώβρη και να αντέξει μέχρι το νέο γύρο επαναστάσεων.
\r\n
 
\r\n
Η γραφειοκρατία γύρω από τον Στάλιν οδηγήθηκε σε μια άλλη επιλογή. Ο Στάλιν την διατύπωσε επιγραμματικά σε μια ομιλία του τον Φλεβάρη του 1931: «Είμαστε πενήντα ή εκατό χρόνια πίσω από τις ανεπτυγμένες χώρες. Πρέπει να καλύψουμε αυτή την απόσταση σε δέκα χρόνια. Ή θα το κάνουμε ή θα βουλιάξουμε». Η Ρωσία δεν βούλιαξε. Αλλά το κόστος το σήκωσαν οι εργάτες και οι αγρότες. Η «βίαιη κολλεκτιβοποίηση» της αγροτιάς έδωσε στο κράτος τη δυνατότητα να τροφοδοτήσει την εκβιομηχάνιση. Αλλά τη διαφορά την έκανε η εκμετάλλευση της εργατικής τάξης: το 1932 οι πραγματικοί μισθοί ήταν στο μισό του επιπέδου του 1928.
\r\n
 
\r\n
Ο Άλεξ Καλλίνικος στα άρθρα για την «Οικοδόμηση του Κρατικού Καπιταλισμού» και «Από τον Στάλιν στον Γκορμπατσόφ» που ακολουθούν, αναλύει την πορεία του κρατικού καπιταλισμού από την ανάπτυξη και τις επιτυχίες, στην κρίση και την παρακμή. Μια μαρξιστική ανάλυση της Ρωσίας πρέπει να είναι σε θέση να εξηγεί και τις δυο φάσεις. Η Ρωσία έγινε βιομηχανική και στρατιωτική υπερδύναμη. Στη δεκαετία του ’50 η CIA προειδοποιούσε για την «σοβιετική τεχνολογική και οικονομική πρόκληση».
\r\n
 
\r\n
Όμως, αυτές οι επιτυχίες δεν οφείλονταν στην «σχεδιασμένη οικονομία» και την κρατική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής. Η ρώσικη οικονομία δεν ήταν σχεδιασμένη με βάση τις ανάγκες των εργατών. Το χάος των αντικρουόμενων εντολών από το «κέντρο» έχει γίνει αφορμή για πολλά ανέκδοτα που κυκλοφορούν ακόμα και σήμερα. 
\r\n

Συσσώρευση κεφαλαίου

\r\n
Ήταν μια γραφειοκρατικά κατευθυνόμενη οικονομία που υπέτασσε την κατανάλωση στην συσσώρευση κεφαλαίου με σκοπό να ανταπεξέλθει στην κούρσα των εξοπλισμών με τη Δύση. Αυτή ήταν η μορφή που πήραν οι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί μεταπολεμικά κι η Ρωσία ήταν ο ένας πόλος –ο δεύτερος ισχυρότερος- του διεθνούς ιμπεριαλιστικού συστήματος. 
\r\n
 
\r\n
Η κρίση του κρατικού καπιταλισμού άρχισε να γίνεται αισθητή από την «στασιμότητα» των χρόνων του ’60 και του ’70. Η Ρωσία έμενε πίσω στον ανταγωνισμό. Και μαζί με αυτά τα προβλήματα, άρχισαν και οι καυγάδες στο εσωτερικό της άρχουσας τάξης για το ποια είναι η κατάλληλη απάντηση. Ενίσχυση της γραφειοκρατίας του «πλάνου»; Εισαγωγή μηχανισμών της αγοράς που θα έκαναν πιο ανταγωνιστικές τις επιχειρήσεις;  Ένα μείγμα κι από τα δυο; 
\r\n
 
\r\n
Αυτά τα διλήμματα αναλύει το κείμενο του Πάνου Γκαργκάνα με τίτλο «Γκορμπατσόφ – Η διαχείριση της κρίσης του κρατικού καπιταλισμού». Όταν πρωτοδημοσιεύτηκε αυτό το κείμενο το 1987, όλο το πολιτικό φάσμα από τον νεοφιλελεύθερο Μητσοτάκη μέχρι τον Φλωράκη του ΚΚΕ, έπιναν νερό στο όνομα του γενικού γραμματέα του ΚΚΣΕ. Ο Γκορμπατσόφ δεν ήταν ούτε «ανανεωτής», ούτε «προδότης». Ήταν ο άτυχος διαχειριστής ενός κρατικοκαπιταλιστικού μοντέλου που έπνεε τα λοίσθια. Η κατάρρευσή του το 1989-91 δεν ήταν ήττα για την εργατική τάξη. Ήταν η εκδήλωση της κρίσης του παγκόσμιου καπιταλισμού.
\r\n