Ιστορία
Το “διευρυμένο” 1936: Διεθνής εργατική αντεπίθεση

Κινητοποίηση συμπαράστασης από τους εργάτες της Καβάλας στους εξεγερμένους της Θεσσαλονίκης το 1936

Η δεκαετία του '30 σημαδεύτηκε διεθνώς από την οικονομική κρίση, αλλά και από την όξυνση της μάχης των εργατών ενάντια στην απειλή του φασισμού και του ναζισμού σε μια σειρά χώρες: στην Αυστρία, το Φεβρουάριο του 1934, ο δικτάτορας Ντόλφους αποφάσισε να χτυπήσει τις εργατογειτονιές της Βιέννης. Οι εργάτες πάλεψαν σκληρά για 4 μέρες με τα όπλα και με απεργίες. Στην Ελλάδα, το κύμα απεργιών του Μάη του 1936 πέρασε από τον οικονομικό αγώνα στον πολιτικό, φωνάζοντας “Κάτω ο δολοφόνος Μεταξάς!”. Στην Ισπανία, οι εργάτες γης και οι εργάτες των πόλεων οργάνωσαν ένα τεράστιο δίκτυο από οπλισμένες φρουρές, οδοφράγματα και καταλήψεις προκειμένου να σταματήσουν το φασιστικό πραξικόπημα του Φράνκο τον Ιούλιο του 1936.
 
Παράλληλα, ξεκινώντας από απεργίες στα εργοστάσια της Ρενώ και στη συνέχεια και άλλων αυτοκινητοβιομηχανιών το Μάιο του 1936, η Γαλλία είδε τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς τη μεγαλύτερη γενική απεργία στην ιστορία της. Στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, στις ΗΠΑ, οι εργάτες της General Motors ανάγκασαν τον κολοσσό αυτό σε υποχώρηση με τη μαζική κατάληψη των εργοστασίων της το 1937.
 
Ο ξεσηκωμός του '36 και του '37 δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία αλλά πατούσε πάνω στις εμπειρίες των προηγούμενων ετών. Οι απεργίες και οι καταλήψεις της δεκαετίας του '30 ανάγκαζαν τα συνδικάτα να δρουν ενωτικά κάτω από την πίεση του κόσμου που ήθελε να παλέψει ενωμένα. Ξεσήκωναν όχι μόνο απεργίες συμπαράστασης από άλλους κλάδους απλώνοντας τη μάχη παντού, αλλά και ολόκληρες τις περιοχές στο να οργανώσουν τη στήριξή τους: από απεργιακές φρουρές ενισχυμένες με ανέργους, μέχρι υλική στήριξη από γυναικείες επιτροπές, πρώτες βοήθειες από εθελοντές γιατρούς, απεργιακά μαγειρία και παιδικούς σταθμούς στελεχωμένους επίσης από απεργούς και εθελοντές. Στην περίπτωση της Ισπανίας, η αλληλεγγύη απλώθηκε διεθνώς, με δεκάδες χιλιάδες εθελοντές από όλες τις χώρες της Ευρώπης να κατατάσσονται στις Διεθνείς Ταξιαρχίες και να φτάνουν στη χώρα για να πολεμήσουν ενάντια στον Φράνκο.
 
Μάχες
Οι εργάτες που έδωσαν τις μάχες είχαν απέναντί τους όχι μόνο τους φασίστες και τους εργοδότες, αλλά και τις συνδικαλιστικές γραφειοκρατίες και τις Δημοκρατικές κυβερνήσεις των Λαϊκών Μετώπων: τα Κομμουνιστικά Κόμματα, ακολουθώντας τη γραμμή των πλατιών συμμαχιών με κόμματα της αστικής τάξης, αντί να παλεύουν για το άπλωμα των αγώνων και την κλιμάκωσή τους με στόχο την κατάληψη της εξουσίας από τους εργάτες, ανάγκασαν το κίνημα να υποταχθεί στις επιλογές των κυβερνήσεων.
 
Πέρα από τις συγκεκριμένες επιδιώξεις που καθόρισαν τις επιλογές της περιόδου, αυτό που αναδεικνύεται από τη στροφή της ηγεσίας ενάντια στο άπλωμα των αγώνων είναι η χρεωκοπία της ρεφορμιστικής στρατηγικής: τα ΚΚ από την Ελλάδα μέχρι τις ΗΠΑ προσπαθούσαν απεγνωσμένα να δείξουν “καλή διαγωγή”, για να εξασφαλίσουν από την άρχουσα τάξη δεσμεύσεις που δεν τηρήθηκαν και μεταρρυθμίσεις που πάρθηκαν πίσω με την πρώτη ευκαιρία. Έβαλαν δηλαδή σε δεύτερη μοίρα τη μετατροπή μιας προεπαναστατικής κατάστασης σε επαναστατική, επιλέγοντας τον κοινοβουλευτικό δρόμο και καταλήγοντας σε τραγωδία.
 
Η άνοδος του φασισμού και η αντεπίθεση των εργοδοτών δεν ήταν αναπόφευκτα γεγονότα, κι αυτό το δείχνει γλαφυρά η δεκαετία του '30 διεθνώς. Οι ηττοπαθείς ηγεσίες των κινημάτων ήταν μίλια πίσω κι αυτό είναι το μάθημα που πρέπει να πάρουμε από την περίοδο αυτή: μόνο η εργατική τάξη είναι σε θέση να σταματήσει το φασισμό, να δώσει έναν αγώνα μέχρι το τέλος και να τον κερδίσει. Οι εργάτες και οι εργάτριες και στις δύο όχθες του Ατλαντικού, όπως δείχνει και το χρονολόγιο που ακολουθεί, έδειξαν αγωνιστικότητα, ηρωισμό, δημιουργικότητα και αλληλεγγύη που αποτελεί παρακαταθήκη και έμπνευση για όλους τους αγώνες του σήμερα.
 
 
1933
Τον Ιούλιο, εξαήμερη κατάληψη των καπναποθηκών από 5 χιλιάδες καπνεργάτες και καπνεργάτριες της Καβάλας ενάντια στην πρόσληψη γυναικών με μισά μεροκάματα από αυτά των ανδρών. Η κατάληψη νίκησε έχοντας όλη την πόλη στο πλευρό των απεργών.
 
Το Δεκέμβριο γίνεται εξέγερση σε χωριά της Αραγκόν και απεργίες σε Βαλένθια, Κορούνια και Ανδαλουσία μετά την αντικατάσταση της κεντροαριστερής κυβέρνησης με μία κεντροδεξιά.
 
1934
Το Φεβρουάριο ο δικτάτορας Ντόλφους της Αυστρίας αποφασίζει να χτυπήσει τις εργατογειτονιές της Βιέννης. Για τέσσερις μέρες οι εργάτες έδωσαν σκληρές μάχες. Ο αγώνας μεταφέρθηκε και σε άλλες πόλεις της Αυστρίας. Οι μάχες καταλήγουν σε εκατοντάδες νεκρούς και χιλιάδες τραυματίες, ήττα των εργατών και απαγόρευση του Σοσιαλιστικού Κόμματος και των συνδικάτων του. Η αντίσταση των εργατών όμως εμπνέει τους αντιφασίστες πανευρωπαϊκά: το σύνθημα είναι “καλύτερα Βιέννη παρά Βερολίνο”.
 
Στη Γαλλία, 4.5 εκατομμύρια εργάτες απεργούν στην ημέρα αντιφασιστικής δράσης, μετά από αποτυχημένο πραξικόπημα ακροδεξιών. Τα συνδικάτα κάλεσαν χωριστές πορείες, αλλά οι εργάτες διαδήλωσαν μαζί.
 
Οι εργαζόμενοι στις ανθρακαποθήκες της Μινεάπολις απέργησαν για τρεις μέρες και νίκησαν. Εργαζόμενοι στο εργοστάσιο της Auto Lite στο Τολέδο των ΗΠΑ απαιτούν αυξήσεις στους μισθούς και αναγνώριση του συνδικάτου. Μετά από 5 μέρες η εργοδοσία παραχώρησε αύξηση 5%.
 
Τον Απρίλιο γίνεται δεύτερη απεργία στην Auto Lite για την αναγνώριση του συνδικάτου. Στηρίζεται από το AWP, κινητοποιεί τους ανέργους του Τολέδο και επηρεάζει όλο το εργατικό κίνημα.
 
Το Μάρτιο η Σαραγόσα συγκλονίζεται από γενική απεργία διάρκειας ενός μήνα.
 
Τον Μάιο λιμενεργάτες, μυλεργάτες και φορτοεκφορτωτές της Καλαμάτας κατεβαίνουν σε απεργία ενάντια στις απολύσεις. Η αστυνομία και ο στρατός δολοφονούν οχτώ απεργούς. Ξεσηκώνεται όλη η πόλη, κλείνουν καταστήματα.
Μαζικές συνελεύσεις σε όλα τα λιμάνια των ΗΠΑ στην ακτή του Ειρηνικού ψηφίζουν απεργία και 12 χιλιάδες εργάτες κλείνουν τα λιμάνια. Οι ναυτεργάτες και οι φορτηγατζήδες κερδίζονται στην απεργία, προβάλλοντας σε αυτή και τα δικά τους αιτήματα. Διώχνονται οι απεργοσπάστες από τις προβλήτες του λιμανιού του Σιάτλ με βοήθεια από εργάτες των γύρω πόλεων. Στο μεταξύ, στη μάχη της Auto Lite, 107 συλλήψεις οδήγησαν σε ξέσπασμα και οι απεργοί αυξάνονται. Ξεκινά απεργία οργανωμένη με στρατιωτική ακρίβεια στον κλάδο των μεταφορών στη Μινεάπολις. Οι σκληρές μάχες με αστυνομικούς και τραμπούκους διαρκούν τρεις μέρες.
 
Ταυτόχρονα στο Τολέδο οι απεργοί της Auto Lite αυξάνονται κάθε μέρα και 11 μέρες μετά την έναρξη της απεργίας έχουν φτάσει τους 6 χιλιάδες. 83 πρωτοβάθμια σωματεία απειλούν με γενική απεργία και η Auto Lite υποχωρεί.
 
Τον Ιούλιο 20 χιλιάδες εργάτες από διάφορους κλάδους συγκεντρώνονται στο Σαν Φρανσίσκο για να αντιμετωπίσουν το σπάσιμο της απεργίας στα λιμάνια. Δεύτερη απεργία στις μεταφορές της Μινεάπολις. Ο κυβερνήτης κηρύττει στρατιωτικό νόμο αλλά η εργοδοσία υποχωρεί υπό την απειλή γενικής απεργίας.
 
Τον Αύγουστο σταφιδεργάτες στο Ηράκλειο Κρήτης κατεβαίνουν σε απεργία απαιτώντας 8ωρο και συλλογική σύμβαση. Όλη η πόλη συμπαραστέκεται: τσαγκαράδες, αρτεργάτες, λιμενεργάτες. Με τη δολοφονία οχτώ εργατών από τη χωροφυλακή ξέσπασε εξέγερση.
Η απεργία νίκησε. Εξέγερση σταφιδοπαραγωγών και στην Πελοπόννησο.
 
Τον Οκτώβριο η ακροδεξιά CEDA μπαίνει στην κυβέρνηση της Ισπανίας. Οι ανθρακωρύχοι της Αστούρια απαντούν με 2 εβδομάδες απεργία. Η κυβέρνηση στέλνει τον Φράνκο να τη σπάσει και γίνεται αιματηρή μάχη με χιλιάδες νεκρούς, τραυματίες και φυλακισμένους.
 
1935
Τον Απρίλιο οι εργάτες της General Motors στο Τολέδο κατεβαίνουν σε απεργίες αποφασισμένοι να απλώσουν την απεργία σε όλους τους εργάτες της εταιρίας. Η γραφειοκρατική ηγεσία της AFL καταφέρνει να τους απομονώσει.
 
Το Μάιο στην Ισπανία, παρά το ότι η χώρα βρίσκεται μέσα στη μαύρη διετία της καταστολής, γίνεται γενική απεργία στον ιδιωτικό τομέα για την Πρωτομαγιά.
 
1936
Το Φεβρουάριο το Λαϊκό Μέτωπο κερδίζει τις εκλογές στην Ισπανία. Οι αναρχικοί δεν τηρούν την παραδοσιακή στάση της αποχής, αλλά το ψηφίζουν κι αυτοί προκειμένου να μην κερδίσει η Δεξιά. Οι εργάτες δεν περιμένουν ούτε μέρα: χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι απελευθερώθηκαν από διαδηλωτές της CNT. Την επόμενη, ξεσπούν απεργίες με αιτήματα αυξήσεις στους μισθούς, καλύτερες συνθήκες εργασίας, αποκατάσταση των φυλακισμένων της μαύρης διετίας 1933-1935. Ξεκινούν καταλήψεις αγροκτημάτων σε Μπαταχόθ, Καθέρες, Εστρεμαδούρα, Καστίλη, Ανδαλουσία, Ναβάρα.
 
Τον Απρίλιο οι καταλήψεις αγροκτημάτων συνεχίζονται στις ιδιοκτησίες των μεγαλοτσιφλικάδων Αλκαλά Θαμόρα και Δούκα του Αλμπουκέρκι. Η αναδιανομή της γης είναι μεγαλύτερη από αυτή που έκανε με μεταρρύθμιση η κεντροαριστερή κυβέρνηση του 1931-1933.
Στην Ελλάδα καπνεργάτες και καπνεργάτριες της Θεσσαλονίκης κατεβαίνουν σε απεργία.
 
Το Μάιο 125 χιλιάδες μεταλλεργάτες της Γαλλίας απέργησαν για την εργατική Πρωτομαγιά. Τα εργοστάσια της Ρενώ έκλεισαν. Δυο μέρες μετά, το Λαϊκό Μέτωπο κερδίζει τις εκλογές. Οι εργάτες “το γιορτάζουν” με απεργίες σε διάφορα εργοστάσια, ζητώντας αυξήσεις, καλύτερα ωράρια, ανάκληση απολύσεων: αρνούνται πια να δεχτούν τις αποφάσεις των εργοδοτών. Οι απεργίες αυτές κερδίζουν σχεδόν αυθημερόν. Στα τέλη του μήνα οι εργαζόμενοι της Ρενώ καταλαμβάνουν και πάλι το εργοστάσιο και τους ακολουθούν οι εργαζόμενοι σε Φαρμάν, Καρνό, Φίατ, Σιτροέν, Σοσόν, Ροζενγκάρ, Μπρατ, Ταλμπότ και Ματεριέλ Τελεφονίκ. Οι οικοδόμοι κατεβαίνουν σε απεργία συμπαράστασης.
 
Στην Ελλάδα η Εργατική Πρωτομαγιά γιορτάζεται με μεγάλη συγκέντρωση στη Θεσ/νίκη. Στο εργοστάσιο επεξεργασίας μεταξιού στο Σουφλί γίνεται μαχητική συγκέντρωση. Η Χωροφυλακή επιχειρεί να σπάσει την απεργία των καπνεργατών αλλά η βαρβαρότητά της εξεγείρει και άλλους κλάδους που κατεβαίνουν σε απεργίες συμπαράστασης. Σύντομα η απεργία στη Θεσσαλονίκη είναι γενική. Για τρεις μέρες η Κεντρική Απεργιακή Επιτροπή είναι εξουσία στην πόλη. Το κίνημα απεργιών εξαπλώνεται σε όλη τη Βόρεια Ελλάδα με σύνθημα “Κάτω ο δολοφόνος Μεταξάς”.
 
Τον Ιούνιο η απεργία στη Γαλλία συνεχίζεται και απλώνεται στις βιομηχανίες τροφίμων και χημικών, στα εστιατόρια και στην κλωστοϋφαντουργία. Μέσα σε 3 μέρες εξαπλώνεται σε κάθε χώρο, σε κάθε κλάδο και σε κάθε περιοχή: τρένα, εργοστάσια, βιομηχανίες, καταστήματα, τυπογραφεία, αποθήκες, κινηματογραφικά στούντιο, ανθρακωρυχεία παραλύουν.
 
Τις ίδιες μέρες, οι Βέλγοι ανθρακωρύχοι και αδαμαντωρύχοι στην Αντβέρπη και τη Λιέγη κατεβαίνουν σε απεργία ζητώντας αυξήσεις και αντιμετωπίζουν σκληρή καταστολή.
 
Η γαλλική κυβέρνηση, σε συνάντηση με τα συνδικάτα και την ένωση εργοδοτών, προσπαθεί απεγνωσμένα να γυρίσει τον κόσμο σπίτι του. Τα συνδικάτα είναι έτοιμα να δεχτούν ότι οι παραχωρήσεις των εργοδοτών στη συμφωνία της Ματινιόν είναι μεγάλη νίκη, αλλά οι εργάτες περνάνε σε δεύτερο γύρο: δημιουργείται συντονιστικό διεργοστασιακό όργανο με πάνω από 700 αντιπροσώπους.
 
Γίνεται η δεύτερη συμφωνία της Ματινιόν με ακόμη περισσότερες παραχωρήσεις από τη μεριά των εργοδοτών. Μέχρι και οι φήμες για απεργία είναι ικανές να κάνουν τους εργοδότες να τρέξουν να ικανοποιήσουν τα αιτήματα των απεργών. Η απεργία φτάνει στις γαλλικές αποικίες της Β. Αφρικής. Στο Παρίσι υπάρχει περιφρούρηση ακόμη και στις καφετέριες και τα ξενοδοχεία. Οι εργάτες από πολλές καταλήψεις συγκρούονται με τους φασίστες.
 
Μετά από απεργία των μεταλλεργατών του Βελγίου, απεργούν οι δημόσιοι υπάλληλοι σε συμπαράσταση και στη συνέχεια γίνεται γενική απεργία στις Βρυξέλλες. 2 ημέρες μετά, 400 χιλιάδες εργάτες σε όλο το Βέλγιο απεργούν. Υπογράφονται συμβάσεις για αυξήσεις και πληρωμένες άδειες.
 
Στο μεταξύ, στην Ισπανία γίνονται τρεις γενικές απεργίες με εκατοντάδες χιλιάδες απεργούς.
 
Καθημερινό φαινόμενο
Τον Ιούλιο οι συγκρούσεις ανάμεσα στους αριστερούς εργάτες και τη Φάλαγγα (φασίστες) γίνονται καθημερινό φαινόμενο στην Ισπανία. Στις 17 του μήνα, ξεκινάει το πραξικόπημα του Φράνκο από το Μαρόκο. Η κυβέρνηση διαβεβαιώνει ότι η χώρα βρίσκεται υπό τον πλήρη έλεγχό της, ενώ γνωρίζει το μέγεθος της απειλής και ενώ η Σεβίλλη έχει πέσει. Οι εργάτες οργανώνουν τοπικές επιτροπές και καταλαμβάνουν αποθήκες όπλων. Στήνουν οδοφράγματα για να κλείσουν το δρόμο στους φασίστες.
Στην Ελλάδα γίνεται εξέγερση μεταξεργατριών και μεταξοκαλλιεργητών στο Σουφλί και κατάληψη δημοσίων κτιρίων και πλατειών.
 
Το Σεπτέμβριο ο Γουίλιαμ Κούντσεν, ανώτατο στέλεχος της GM, κομπάζει σε συνάδελφό του στη Ρενώ, ότι αυτό που έγινε στη Γαλλία το Μάη και τον Ιούνη και από το οποίο οι εργοδότες ακόμα προσπαθούσαν να συνέλθουν, δεν υπήρχε περίπτωση να συμβεί στις ΗΠΑ.
 
Τον Οκτώβριο, και ενώ οι εργάτες της Ισπανίας δίνουν σκληρές μάχες με το φασισμό, η κυβέρνηση στην οποία έχει μόλις μπει η CNT και το POUM αποφασίζει τον αφοπλισμό των εργατών και τη διάλυση των εργατικών οργανώσεων που δημιουργήθηκαν για να πολεμήσουν τους φασίστες. 
Στην Βρετανία πάνω από 100.000 αντιφασίστες φράζουν τον δρόμο στους φασίστες του Μόσλεϊ στη “μάχη της Cable street”.
 
Το Νοέμβριο, ένας μήνας σκληρών συγκρούσεων στο μέτωπο της Μαδρίτης καταλήγει σε υποχώρηση των φασιστών. Οι ισπανοί εργάτες μαζί με τις ηρωικές Διεθνείς Ταξιαρχίες απέδειξαν ότι οι εργάτες μπορούν να σταματήσουν τους φασίστες ακόμη κι αν υστερούν σε οπλισμό.
 
Στις ΗΠΑ, απεργοί στο εργοστάσιο Νο1 της Fisher Body, που ανήκει στη GM, κατάφεραν αυθημερόν την επαναπρόσληψη 2 συναδέλφων τους που απολύθηκαν λόγω συνδικαλιστικής δράσης.
 
Το Δεκέμβριο οι εργάτες των ΗΠΑ συνεχίζουν με νικηφόρες απεργίες σε εργοστάσια της Midland Steel και της Kelsey-Hayes και ακολουθούν απεργίες στην Ατλάντα, στο Κάνσας Σίτι και στο Κλήβελαντ. Στο τέλος του μήνα, ξεκινά η αποφασιστική μάχη στο Φλιντ: οι εργάτες στα εργοστάσια Νο1 και Νο2 της Fisher Body ξεκινούν κατάληψη. Στο Νο2 ως διαμαρτυρία για την απόλυση τριών μελών του συνδικάτου και στο Νο1 για στήριξη της κατάληψης του Νο2. Η απεργία απλώνεται σε εργοστάσιο της GM στο Οχάιο. Οι εργάτες του εργοστασίου της Guide Lamp στην Ιντιάνα το καταλαμβάνουν.
 
1937
Τον Ιανουάριο στο απεργιακό κύμα μπαίνουν και οι εργάτες του Τολέδο και καταλαμβάνουν το εργοστάσιο Chevrolet. Καταλήψεις γίνονται και σε εργοστάσια του Ουισκόνσιν την επόμενη μέρα.
 
Το Φεβρουάριο, οι εργάτες καταλαμβάνουν το εργοστάσιο Chevrolet Νο9. Δημιουργούν αντιπερισπασμό για να ανοίξει ο πραγματικός στόχος, το εργοστάσιο Chevrolet Νο4, που είχε παράξει 1 εκατομμύριο μηχανές το 1936. Ο κυβερνήτης Μέρφι δέχεται πιέσεις για στρατιωτικό νόμο και παρέμβαση της Εθνοφρουράς. Οι απεργοί τηλεγραφούν στον κυβερνήτη ότι δεν προτίθενται να εγκαταλείψουν τα εργοστάσια. Έρχονται ενισχύσεις στο Φλιντ: οπλισμένοι εργάτες από το Άκρον, το Ντιτρόιτ, το Τολέδο, το Νοργουντ, το Λανσινγκ και το Πόντιακ. 40 χιλιάδες εργάτες της GM απεργούν πλέον και ο Μέρφι δίστασε να προχωρήσει σε χρήση βίας.
 
Αναγνωρίστηκε η UAW στα εργοστάσια που είχαν απεργήσει, καθώς και η δυνατότητα του συνδικάτου να οργανώσει κόσμο σε όλη τη GM. Πρόκειται για τεράστια υποχώρηση του κολοσσού.
 
Ακολούθησαν 4 μήνες αγώνων ενάντια στη GM η οποία αρνήθηκε να δεχτεί τη συμφωνία αμαχητί. Έγιναν 170 απεργίες και πολλές από αυτές οδήγησαν σε σύντομες καταλήψεις. Τα μέλη της UAW από 88 χιλιάδες το Φλεβάρη του 1937 ξεπέρασαν τις 400 χιλιάδες τον Οκτώβρη του ίδιου έτους. Η μάχη της GM άνοιξε ένα κύμα απεργιών: το 1937 έγιναν 477 απεργίες.