Σεπτέμβρης 1990. Φωτό: Αρχείο Εργατική Αλληλεγγύη

Τριάντα χρόνια πριν, τον Οκτώβρη του 1993 μια άλλη κυβέρνηση της ΝΔ του «ορίτζιναλ» Μητσοτάκη πατρός, κατέρρεε κάτω από την πίεση των εργατικών αγώνων. Η τυπική αφορμή που έφερε τις πρόωρες εκλογές του Οκτώβρη του 1993 ήταν η αποχώρηση από την κοινοβουλευτική ομάδα της ΝΔ ενός «Σαμαρικού» βουλευτή από το Κιλκίς. Η ΝΔ έμεινε με 150 έδρες, ο Μητσοτάκης προκήρυξε εκλογές και ένα μήνα μετά μαυρίστηκε άγρια στις κάλπες. 

Η αυτοδυναμία της κυβέρνησης της ΝΔ κρεμόταν εξαρχής από μια τρίχα. Λίγοι θυμούνται σήμερα τον Κ. Στεφανόπουλο, που έγινε αργότερα πρόεδρος της Δημοκρατίας και ακόμα λιγότεροι το κόμμα του, τη ΔΗ.ΑΝΑ. Αλλά χρειάστηκε η εντολή του στο μοναδικό βουλευτή της να δώσει ψήφος εμπιστοσύνης ώστε να μπορέσει η ΝΔ να σχηματίσει κυβέρνηση μετά τις εκλογές του Απρίλη του 1990.

Όμως, η κυβέρνηση της ΝΔ ερχόταν με έναν αέρα απέραντης αυτοπεποίθησης, εκφράζοντας τους μύχιους πόθους της άρχουσας τάξης. Το πρόγραμμα της κυβέρνησης ήταν διακηρυγμένο και σαφές, να γκρεμίσει και να σβήσει την «αμαρτωλή» κληρονομιά των αγώνων της μεταπολίτευσης και τις κατακτήσεις της. 

Θα ήταν η ελληνική εκδοχή της Θάτσερ στη Βρετανία που τσάκισε τα συνδικάτα και επέβαλε τις πιο άγριες νεοφιλελεύθερες «μεταρρυθμίσεις». Ό,τι είχε πάρει στη Θάτσερ έξι-εφτά χρόνια να το καταφέρει, θα το κατάφερνε ο Μητσοτάκης σε χρόνο μηδέν. Η άρχουσα τάξη πίστευε ότι είχε τους συσχετισμούς για να τα καταφέρει. Το ΠΑΣΟΚ του Αν. Παπανδρέου ήταν βυθισμένο στην κρίση των σκανδάλων που είχε γεννήσει η στροφή στην αγορά από τα μέσα της δεκαετίας του ’80. Και η Αριστερά, το ΚΚΕ και ο Συνασπισμός, ήταν σε κρίση και μαύρη απαισιοδοξία μετά την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» στην Αν. Ευρώπη και τη Ρωσία. 

Έτσι λοιπόν η κυβέρνηση της ΝΔ έβαλε μπρος με φόρα την επίθεσή της. Και σύντομα ανακάλυψε ότι η σκιά της ήταν μεγαλύτερη από το μπόι της. Η αυτοπεποίθησή της άρχισε να ραγίζει από το καλοκαίρι του 1990 όταν συνάντησε το πρώτο κύμα της εργατικής αντίστασης. 

Ο νόμος για το Ασφαλιστικό πυροδότησε ένα κύμα απεργιών. Οι σιδηροδρομικοί, που σήμερα είναι στην πρώτη γραμμή, κατέβηκαν σε απεργίες, περιφρούρησαν τον αγώνα τους πάνω στις ράγες των τρένων και στο σταθμό Λαρίσης. Οι απεργοί της Τράπεζας της Ελλάδας είχαν αποκλείσει το «θησαυροφυλάκιο» του κεντρικού κτιρίου στην Αθήνα (και «στόλισαν» τα ΜΑΤ με το μυρωδάτο περιεχόμενο από σακούλες για τα σκουπίδια). 

Εκείνο το απεργιακό κύμα συνδυάστηκε  με τους αγώνες σε «προβληματικές» επιχειρήσεις, σε εργοστάσια που η κυβέρνηση προόριζε για κλείσιμο, όπως στην Πάτρα. Όταν η κυβέρνηση έστειλε εκεί τα ΜΑΤ συνάντησε χιλιάδες οργισμένους εργαζόμενους και νεολαίους που τα κυνήγησαν. 

Κύμα καταλήψεων

Στα τέλη του 1990 η κυβέρνηση αποφάσισε ότι είχε έρθει η ώρα να συγκρουστεί με τη νεολαία. Το «πολυνομοσχέδιο» του τότε υπουργού Παιδείας Κοντογιαννόπουλου προκάλεσε έκρηξη. Πρόβλεπε την κατάργηση των δωρεάν συγγραμμάτων, της σίτισης και στέγασης στα πανεπιστήμια μέχρι την επαναφορά της «ποδιάς» στα σχολεία. Η απάντηση ήταν ένα κύμα καταλήψεων που απλώθηκε από τα πανεπιστήμια στα σχολεία. 

Ο αγωνιστής καθηγητής Ν. Τεμπονέρας δολοφονήθηκε από τις παρακρατικές συμμορίες της ΟΝΝΕΔ στην Πάτρα τον Γενάρη του ’91, στην επιχείρηση «ανακατάληψης» που είχε οργανώσει η κυβέρνηση.  Ο υπουργός παραιτήθηκε, το «πολυνομοσχέδιο» αποσύρθηκε αλλά το μίσος για τη ΝΔ μεγάλωνε αντί να εκτονώνεται. 

Το φθινόπωρο του 1992 μια άλλη «μεταρρύθμιση» του ασφαλιστικού, ο διαβόητος νόμος Σιούφα, πυροδότησε ακόμα ένα κύμα πανεργατικών απεργιών. Όμως, ήδη είχε ξεκινήσει ο απεργιακός αγώνας που είναι ακόμα σύμβολο για το εργατικό κίνημα και που συνδέθηκε άρρηκτα με την κατάρρευση της κυβέρνησης της ΝΔ. Αυτός ο αγώνας ήταν η  απεργία διαρκείας των εργαζόμενων στην ΕΑΣ, τα μπλε λεωφορεία της Αθήνας. 

Η κυβέρνηση είχε βάλει στο στόχαστρο, με τις ιδιωτικοποιήσεις, το «βαρύ πυροβολικό» του συνδικαλισμού, τα σωματεία των εργαζόμενων στις τότε ΔΕΚΟ (Δημόσιες Επιχειρήσεις Κοινής Ωφέλειας). Οι συγκοινωνίες της Αθήνας ήταν και φιλέτο για τους ιδιώτες και «κόκκινο πανί» για την κυβέρνηση. Οι «αψιμαχίες» με τα σωματεία της ΕΑΣ είχαν ξεκινήσει από το τέλος του ’90. 

Το καλοκαίρι του 1992 η κυβέρνηση ανακοίνωσε χιλιάδες απολύσεις στην ΕΑΣ. Και οι εργαζόμενοι σε μια μαζική συνέλευση στο Σπόρτινγκ επέβαλαν στις ηγεσίες τους δια βοής να μετατρέψει την πρόταση για τριήμερη απεργία σε διαρκείας η οποία έχει απόλυτη επιτυχία. Λίγες μέρες μετά η κυβέρνηση ψηφίζει το κλείσιμο της ΕΑΣ, την απόλυση όλων και την παράδοση των γραμμών στις ΣΕΠ, τους «νοικοκυραίους» όπως τους αποκαλούσε ο Μητσοτάκης. 

Τον Αύγουστο του ’92 στη «μάχη του Βοτανικού», χιλιάδες απεργοί και συμπαραστάτες συγκρούονται με τα ΜΑΤ που ήθελαν να βγάλουν τα λεωφορεία. Τον Σεπτέμβρη οι απεργοί αποφασίζουν να διαδηλώσουν στη ΔΕΘ. Η κυβέρνηση απαγορεύει τις συγκεντρώσεις. Εν τω μεταξύ τα πούλμαν των απεργών σταματάνε στην Λάρισα. Στην ιστορική συγκέντρωση στην Λάρισα, κόντρα στην διοίκηση του συνδικάτου, οι απεργοί ψηφίζουν «όλοι τώρα στη Θεσσαλονίκη» και ξεκινάνε ξανά. Λίγο έξω από τη Θεσσαλονίκη τους περιμένουν τα ΜΑΤ. Η διοίκηση του συνδικάτου αποφασίζει την επιστροφή τους στην Αθήνα. 

Ο αγώνας των εργαζόμενων της ΕΑΣ συνεχίστηκε όλους τους επόμενους μήνες, κυριολεκτικά μέχρι και τη μέρα που έπεσε η ΝΔ. Δεν βρέθηκαν ποτέ μόνοι τους. Οι απεργίες ενάντια στις απολύσεις και τις ιδιωτικοποιήσεις στη ΔΕΗ, στην Ολυμπιακή Αεροπορία, στον ΟΤΕ έπαιρναν δύναμη από την αντοχή των απεργών της ΕΑΣ. 

Η κυβέρνηση της ΝΔ δεν έμενε βέβαια με σταυρωμένα τα χέρια. Προσπάθησε να σπάσει την απομόνωσή της και να αποπροσανατολίσει την αγανάκτηση με δυο εργαλεία: το ρατσισμό και τον εθνικισμό. Το 1991 ψήφισε το νόμο που έκανε «λαθραίους» τους μετανάστες και ξεκίνησε τα πογκρόμ της Αστυνομίας με επιλεκτικό στόχο τους μετανάστες εργάτες από την Αλβανία. Το 1992-93 οργάνωσε μια γιγάντια εκστρατεία για το «όνομα της Μακεδονίας». 

Ταξικό μίσος

Ήταν η εποχή που ο ελληνικός καπιταλισμός εξορμούσε στη «βαλκανική ενδοχώρα» με τις πλάτες του ΝΑΤΟ και της ΕΕ. Αυτές οι εκστρατείες έδωσαν χώρο στους φασίστες να εμφανιστούν αλλά δεν έσωσαν τη ΝΔ. Όταν έσυρε στα δικαστήρια τους «5 της ΟΣΕ» (της οργάνωσης από την οποία προέρχεται το ΣΕΚ) για τη διακίνηση του βιβλίου για το Μακεδονικό, το κύμα της συμπαράστασης αγκάλιασε όλη την Αριστερά και τα συνδικάτα, και ανάμεσά τους χιλιάδες απεργούς της ΕΑΣ. Το ταξικό μίσος για τη ΝΔ ήταν πιο δυνατό από την «εθνική ενότητα» γύρω από τον Μητσοτάκη και τους «μακεδονομάχους». 

Έτσι έφτασε στην κρίση και την κατάρρευση η αγέρωχη ΝΔ του ’90. Τότε, όμως, η φυσιολογική εναλλακτική λύση για την εργατική τάξη που την αντιπάλεψε με τόσο πείσμα και οργή ήταν η σοσιαλδημοκρατία, το ΠΑΣΟΚ. Όχι γιατί η ηγεσία του είχε προοπτική τους αγώνες. Αντίθετα, σε κάθε κρίσιμη στιγμή κήρυττε τη «σύνεση», και την αναμονή για να πέσει η ΝΔ σαν «ώριμο φρούτο». Το ΠΑΣΟΚ είχε ήδη μπει στην πορεία που θα το έκανε «εκσυγχρονιστικό», να αγκαλιάζει τις ιδιωτικοποιήσεις και την αγορά. Όμως, η Αριστερά δεν πρόβαλε καμιά διαφορετική προοπτική για τον κόσμο που πάλευε, αντίθετα κουβαλούσε το φορτίο της συγκυβέρνησης με τη ΝΔ και της Οικουμενικής το 1989-90.

Η πτώση της ΝΔ συνοδεύτηκε με μια μεγάλη νίκη για το εργατικό κίνημα. Την επανακρατικοποίηση των λεωφορείων της Αθήνας. Το ότι ένας σκληρός απεργιακός αγώνας μπορεί να φέρει τέτοιες νίκες είναι μάθημα για το σήμερα. 

Οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ στη συνέχεια, ιδιαίτερα επί πρωθυπουργίας Σημίτη, έβαλαν μπροστά τα σχέδια των ιδιωτικοποιήσεων, αυτή τη φορά κομματιαστά και έμμεσα. Σήμερα υπάρχουν όλες οι δυνατότητες το γκρέμισμα της ΝΔ να είναι κομμάτι της ανατροπής του συστήματος με την Αριστερά που βάζει αυτή την προοπτική στην πρώτη γραμμή.