Το βράδυ της περασμένης Τετάρτης 30 Απριλίου, οι ΗΠΑ και η Ουκρανία υπέγραψαν την πολυσυζητημένη συμφωνία για τις «σπάνιες γαίες». Το τι ακριβώς συμφώνησαν είναι ακόμα ασαφές. Δυο μόλις ημέρες πριν την τελική υπογραφή τα διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία χαρακτήριζαν «θρίλερ» τις συνομιλίες –δίνοντας το καθένα από αυτά και μια διαφορετική εικόνα για τα σημεία της διαφωνίας.

Ο ίδιος ο Τραμπ παρουσίασε τη συμφωνία σαν έναν αμερικανικό θρίαμβο: «Ξέρετε, ψάχνουμε συνεχώς για σπάνιες γαίες», είπε. «Έχουν πολλές και κάναμε μια συμφωνία για να αρχίσουμε να σκάβουμε…». Το πρακτορείο Reuters, όμως, υποστηρίζει ότι η συμφωνία αναγνωρίζει μεν στις ΗΠΑ «προνομιακή θέση» σε σχέση με τα συμβόλαια που θα υπογραφούν στο μέλλον για την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου της Ουκρανίας, χωρίς όμως να τους παραχωρεί αυτόματα τον ορυκτό της πλούτο ή κάποιο τμήμα από αυτόν. Όπως γράφει η Καθημερινή, «το σχέδιο προβλέπει τη δημιουργία ενός κοινού αμερικανό-ουκρανικού ταμείου ανασυγκρότησης, το οποίο θα λαμβάνει το 50% των κερδών και των δικαιωμάτων που θα εισρέουν στο ουκρανικό κράτος από τις νέες άδειες εκμετάλλευσης φυσικών πόρων στην Ουκρανία». 

Οι λεπτομέρειες -πως θα μοιράζονται αυτά τα κέρδη, ποιος θα έχει τον έλεγχο του ταμείου κλπ- είναι ακόμα άγνωστες. Σύμφωνα με την Γιούλια Σβιριντένκο, την αναπληρώτρια πρωθυπουργό της Ουκρανίας, η χώρα της θα εξακολουθήσει και μετά την υπογραφή της συμφωνίας να «καθορίζει τι και πού θα εξορύξει» και θα διατηρήσει την «πλήρη κυριότητα του υπεδάφους της».

Οι «σπάνιες γαίες» δεν είναι κυριολεκτικά σπάνιες. Το όνομά τους το χρωστάνε πολύ περισσότερο στη δυσκολία που υπάρχει στην απομόνωσή τους παρά στην ίδια τους την σπανιότητα. Οι «σπάνιες γαίες» είναι μια ομάδα 17 μετάλλων με παράξενα ονόματα όπως «τέρβιο», «δημήτριο», «θούλιο» και «λουτέτσιο». Έχουν γίνει ανάρπαστες τα τελευταία χρόνια χάρη στις εφαρμογές τους στη βιομηχανία της υψηλής τεχνολογίας –από τους ρομποτικούς κινητήρες, τις μπαταρίες των κινητών τηλεφώνων και τους μαγνητικούς τομογράφους ως τις ακτίνες λέιζερ, τα υποβρύχια και τους αντιβαλιστικούς πυραύλους. Ή για να είμαστε ακριβείς, χάρη στην εξάρτηση της βιομηχανίας της υψηλής τεχνολογίας από αυτές.

Σήμερα ο μεγαλύτερος «παραγωγός» σπανίων γαιών στην κόσμο είναι η Κίνα –με μεγάλη διαφορά. Σύμφωνα με τον Οικονομικό Ταχυδρόμο η Κίνα είναι υπεύθυνη για το 90% της παγκόσμιας «επεξεργασίας» σπανίων γαιών στον κόσμο. Το 70% των αμερικανικών εισαγωγών σπανίων γαιών προέρχεται από την Κίνα. 

Απαγόρευση

Τον περασμένο μήνα το Πεκίνο απάντησε στους δασμούς του Τραμπ με μια απαγόρευση, ανάμεσα στα άλλα, και της εξαγωγής σπανίων γαιών προς τις ΗΠΑ. «Επίσημα», γράφει το αμερικανικό περιοδικό The New Republic, «δεν πρόκειται για απαγορεύσεις στην πράξη όμως οι αποστολές έχουν σταματήσει. Αυτό δεν είναι μικρό ζήτημα: η τεχνολογική ηγεμονία της Αμερικής, η στρατιωτικής της ετοιμότητα και οι φιλοδοξίες της για καθαρή ενέργεια εξαρτώνται από τις σπάνιες γαίες». 

Μπορεί η συμφωνία για την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου της Ουκρανίας να βοηθήσει τις ΗΠΑ να απεξαρτηθούν από τις σπάνιες γαίες της Κίνας; Η απάντηση είναι ένα κατηγορηματικό όχι.

Πρώτον η ποσότητα και η ποιότητα των ουκρανικών κοιτασμάτων είναι, στην καλύτερη περίπτωση, ασαφής. Στην χειρότερη, τελείως υποθετική. Ο Τραμπ υποστηρίζει ότι το υπέδαφος της Ουκρανίας φιλοξενεί κοιτάσματα σπανίων γαιών αξίας 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Οι χαρτογραφήσεις του υπεδάφους της Ουκρανίας, όμως, είναι παλιές – πολλές από την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης. Οι ειδικοί, γράφει το αμερικανικό NBC, υπολογίζουν την πραγματική αξία των σπανίων γαιών του ουκρανικού υπεδάφους πιο κοντά στα 12 δις δολάρια. 

Δεύτερον, ακόμα και αν ο Τραμπ αποδειχτεί ότι έχει δίκιο και η Ουκρανία έχει πράγματι σημαντικά κοιτάσματα, η αμερικανική βιομηχανία θα χρειαστεί πολλά χρόνια για να καταφέρει να αποκτήσει την τεχνολογία και να χτίσει τις εγκαταστάσεις που απαιτούνται για την απομόνωση των πολύτιμων στοιχείων. Το άρθρο του New Republic θυμίζει την σύγκρουση, πριν από 15 χρόνια, ανάμεσα στην Κίνα και την Ιαπωνία. Ύστερα από ένα θερμό επεισόδιο στη βόρεια σινική θάλασσα η Κίνα απαγόρευσε το 2010 τις εξαγωγές σπανίων γαιών προς την Ιαπωνία. «Το Τόκιο επένδυσε δισεκατομμύρια  στην ανακύκλωση, την αναζήτηση νέων κοιτασμάτων και την υποκατάσταση υλικών. Και όμως, παρά την τεχνική της αρτιότητα και την πρόσβασή της στα κοιτάσματα της Μαλαισίας, η Ιαπωνία δεν κατάφερε τελικά να απεξαρτηθεί από την κινεζική παραγωγή».  Στο τέλος αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει.

Και το μπρα ντε φερ καλά κρατεί