Οικονομία
Κρίση και πετρέλαιο: Η οικονομία του τρελοκομείου
Τίποτα δεν μοιάζει ικανό να σταματήσει τον κατήφορο της τιμής του πετρελαίου. Την περασμένη εβδομάδα έσπασε το “φράγμα” των 30 δολαρίων ανά βαρέλι. Το πρωί της Δευτέρας έπεσε κάτω από τα 28. Ενάμιση χρόνο πριν, τον Ιούνη του 2014 η τιμή του ξεπερνούσε τα 110 δολάρια το βαρέλι. Μέσα σε δεκαοχτώ μήνες έχει χάσει το 75% .
Φυσιολογικά η πτώση της τιμής της ενέργειας θα έπρεπε να είναι καλό νέο -ειδικά για τους φτωχούς που υποφέρουν από το κρύο τον χειμώνα. Ο καπιταλισμός, όμως, δεν έχει τίποτα το φυσιολογικό επάνω του: η πτώση της τιμής του πετρελαίου απειλεί τώρα να σπρώξει τη παγκόσμια οικονομία ένα ακόμα σκαλοπάτι πιο βαθιά στην κρίση.
Την περασμένη εβδομάδα, η BP ανακοίνωσε την κατάργηση 4000 θέσεων εργασίας στις ΗΠΑ. Και το ίδιο ακριβώς ετοιμάζονται να κάνουν και οι υπόλοιπες “αδελφές” της. Και από τις εταιρείες της ενέργειας η “αναταραχή” απλώνεται σαν φωτιά από τον ένα κλάδο στον άλλο: στις κατασκευαστικές εταιρίες, τους εφοπλιστές, τα ναυπηγεία, τις τράπεζες.
Που οφείλεται η κατακρήμνιση της τιμής του πετρελαίου;
Τα ΜΜΕ προσπαθούν να παρουσιάσουν τη πτώση της τιμής της ενέργειας σαν αποτέλεσμα της πολιτικής των χωρών του ΟΠΕΚ (του συνδέσμου των μεγάλων πετρελαιοπαραγωγών χωρών του πλανήτη) και ειδικά της ισχυρότερης από αυτές, της Σαουδικής Αραβίας, που συνεχίζει να αυξάνει την παραγωγή της, πέρα από κάθε “λογικό” όριο.
Η αύξηση, κατ' αρχήν, είναι πραγματική: τον Ιούνη του 2015 η παραγωγή αργού πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας έσπασε όλα τα προηγούμενα ρεκόρ φτάνοντας στα 10,5 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα - περίπου 25% πάνω από τον μέσο όρο της παραγωγής της την περίοδο 1973-2015. Η Σαουδική Αραβία, όμως, είναι υπεύθυνη μόνο για ένα μικρό κομμάτι της αύξησης της “παγκόσμιας υπερπροσφοράς”. Το 2011 οι ΗΠΑ παρήγαγαν περίπου 6,5 εκατομμύρια βαρέλια πετρέλαιο την ημέρα. Το 2015 είχαν φτάσει στα 9,5 εκατομμύρια βαρέλια - μια αύξηση 45% σε λιγότερο από μια πενταετία. Οι ΗΠΑ είναι σήμερα ο μεγαλύτερος παραγωγός ενέργειας στον κόσμο -η Σαουδική Αραβία βρίσκεται στη δεύτερη θέση. Ύστερα είναι η Ρωσία -η τρίτη μεγαλύτερη πετρελαιοπαραγωγός χώρα του πλανήτη. Οι τρεις "μεγάλοι" παράγουν αθροισμένα μαζί περίπου 30 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου την ημέρα -δηλαδή το ένα τρίτο περίπου της παγκόσμιας παραγωγής.
Αυτό που ώθησε τις πολυεθνικές της ενέργειας στη ραγδαία αυτή αύξηση της παραγωγικής τους δυνατότητας ήταν η εκτίναξη της τιμής του πετρελαίου στα ουράνια τα προηγούμενα χρόνια. Δεν ήταν απλά και μόνο η τιμή ρεκόρ των 110 δολαρίων ανά βαρέλι: οι "ειδικοί" προέβλεπαν εκείνη την εποχή ότι η αύξηση θα συνεχιζόταν -ακόμα και μέχρι τα 150 δολάρια το βαρέλι. Η αιτία; Η οικονομική άνθηση της Κίνας και η τεράστια ζήτηση που δημιουργούσε -όχι μόνο για τους υδρογονάνθρακες αλλά και για όλες τις πρώτες ύλες (το σίδερο, τον χαλκό, τα αγροτικά προϊόντα κλπ). Το αποτέλεσμα αυτών των εκτιμήσεων ήταν αυτό που συμβαίνει πάντα στο "σύστημα της ελεύθερης αγοράς": οι καπιταλιστές έπεσαν με τα μούτρα στην "ευκαιρία" -όπως πέφτουν τα γουρούνια στο φαγητό τους (για να θυμηθούμε τη γνωστή παρομοίωση), όλα μαζί χώνοντας όχι μόνο τις μουσούδες τους αλλά και τα πόδια τους και τον κώλο τους και την ουρά τους, μέχρις ότου "βεβαιωθούν" ότι η ευκαιρία έχει μετατραπεί σε ένα σιχαμερό μείγμα από λάσπη, βρώμα και σκατά.
Πίσω από την κατάρρευση της τιμής του πετρελαίου βρίσκεται πρώτα και κύρια η ύφεση της Κίνας -που έχει ζήσει ήδη δύο μεγάλα κραχ μέσα στο τελευταίο εξάμηνο. Τα "κακά νέα" από το χρηματιστήριο της Σαγκάης έσκασαν τη φούσκα του πετρελαίου -για να το πούμε με διαφορετικά λόγια. Και οι επενδυτές που λίγους μόνο μήνες πριν έτρεχαν να αρπάξουν και αυτοί ένα κομμάτι από την πίτα, τρέχουν τώρα, πανικόβλητοι, στην αντίθετη κατεύθυνση -προσπαθώντας να βγούνε όσο πιο γρήγορα γίνεται από τον βούρκο που οι ίδιοι έφτιαξαν.
Η πολιτική της Σαουδικής Αραβίας δεν παίζει κάποιο ρόλο;
Παίζει. Και η άρση του εμπάργκο σε βάρος του Ιράν συνέβαλε στην πτώση της τιμής του Brent στα επίπεδα των 28 δολαρίων ανά βαρέλι τη Δευτέρα.
Η εξόρυξη πετρελαίου, με τις παραδοσιακές μεθόδους, από τα κοιτάσματα της Σαουδικής Αραβίας, του Ιράν, του Κουβέιτ κλπ είναι πολύ φθηνότερη από ό,τι με τις νέες μεθόδους των ΗΠΑ -της υδραυλικής ρωγμάτωσης ή της άντλησης από τον θαλάσσιο πυθμένα.
Οι οικονομολόγοι υπολογίζουν ότι για να έχουν νόημα (δηλαδή να αφήνουν κέρδος) οι νέες αυτές μέθοδοι θα πρέπει η τιμή του πετρελαίου να ξεπερνάει τα 60 δολάρια ανά βαρέλι. Με την απόφασή του να κρατήσει σταθερούς τους ρυθμούς παραγωγής ο ΟΠΕΚ σπρώχνει τους ανταγωνιστές του στη χρεοκοπία.
Αλλά αυτή είναι η μισή μόνο αλήθεια. Κατ' αρχήν η Σαουδική Αραβία δεν διατηρεί τα επίπεδα παραγωγής της από επιλογή αλλά από ανάγκη. Φέτος για πρώτη φορά στην ιστορία η κυβέρνησή της συνέταξε έναν προϋπολογισμό λιτότητας: το κράτος στηρίζεται στα έσοδα από το πετρέλαιο. Η πτώση της τιμής είναι ήδη ένα πλήγμα -και το τελευταίο πράγμα που θέλει είναι να το κάνει ακόμα μεγαλύτερο μειώνοντας και την παραγωγή από πάνω.
Οι χώρες του ΟΠΕΚ δεν έχουν πλέον τη δύναμη που είχαν τη δεκαετία του 1970. Ακόμα και αν αποφάσιζαν να μειώσουν την παραγωγή τους κατά πχ 10% ο αντίκτυπος θα ήταν μικρός για την παγκόσμια παραγωγή. Η Σαουδική Αραβία διαμηνύει ότι είναι πρόθυμη να μειώσει την παραγωγή αλλά μόνο υπό τον όρο ότι θα μειώσουν αντίστοιχα τις ποσότητες τους και οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες που δεν ανήκουν στον ΟΠΕΚ -δηλαδή η Ρωσία. Η Ρωσική οικονομία, όμως, στηρίζεται και αυτή σε μεγάλο βαθμό στα έσοδα από το πετρέλαιο -και έχει ήδη μεγάλα προβλήματα από την καθίζηση των τιμών. Η μείωση της παραγωγής δεν είναι ρεαλιστική εναλλακτική λύση.
Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης έσπερναν τον πανικό λίγα χρόνια πριν για τις καταστροφικές επιπτώσεις που θα είχε η άνοδος της τιμής της ενέργειας. Τώρα κάνουν ακριβώς το ίδιο επειδή οι τιμές πέφτουν. Παραλογίζονται;
Ο καπιταλισμός είναι η "οικονομία του τρελοκομείου". Η παγκόσμια οικονομία βαδίζει τις τελευταίες δεκαετίες από φούσκα σε φούσκα. Οι φούσκες αυτές δεν περιορίζονται απλά και μόνο στο χρηματοοικονομικό επίπεδο. Και όταν τελικά σκάνε δεν αφήνουν πίσω τους μόνο χρέη αλλά και κουφάρια -μισοτελειωμένα έργα, άδεια, ερειπωμένα κτήρια, εγκαταλελειμμένες εξέδρες εξόρυξης, τάνκερ φαντάσματα. Η σπατάλη είναι ασύλληπτη -και η περιβαλλοντολογική καταστροφή ακόμα μεγαλύτερη. Σύμφωνα με την εφημερίδα Financial Times (14.01.2016):
"Οι πολυεθνικές της ενέργειας έχουν περικόψει δαπάνες σχεδόν 400 δισεκατομμυρίων δολαρίων για νέα έργα εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου από τότε που κατέρρευσε η τιμή του αργού πετρελαίου...
Σε μια επίσημη μελέτη που δημοσιεύθηκε την Πέμπτη (14.01) ο ενεργειακός σύμβουλος Wood Mackenzie αναφέρει ότι περίπου 68 μεγάλα πρότζεκτ, με αποθέματα 27 δισεκατομμύρια βαρέλια (ή το αντίστοιχο για την περίπτωση του φυσικού αερίου) αναβλήθηκαν καθώς οι επιχειρήσεις παλεύουν να αντιμετωπίσουν τα έξοδα και να προστατεύσουν τα μερίσματα των μετόχων..."
Αλλά δεν είναι μόνο τα έργα εξόρυξης: η ύφεση (που ολοκληρώνεται τώρα με την πτώση των ρυθμών ανάπτυξης της Κίνας) έχει αρνητική επίδραση όχι μόνο στις τιμές των πρώτων υλών αλλά και στις τιμές των μεταφορών -που ακολουθούν την πορεία του διεθνούς εμπορίου. Η παρακάτω είδηση από το πρακτορείο MarEx (που ειδικεύεται στα ναυτιλιακά νέα) είναι χαρακτηριστική:
"Στις 12 Νοέμβρη το ανώτατο δικαστήριο της Σιγκαπούρης διέταξε την κατάσχεση του γιγαντιαίου φορτηγού πλοίου Σπάρτη. Η αγωγή της κατάσχεσης είχε κατατεθεί από την Deutsche Bank η οποία διεκδικεί καθυστερούμενες καταβολές 80 εκατομμυρίων δολαρίων.
Το πλοίο... κατασκευάστηκε το 2010 και αξίζει σήμερα, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, 24 εκατομμύρια δολάρια. Ιδιοκτήτης της είναι η Maritime Equity Partners (MEP), μια ιδιωτική εταιρεία επενδύσεων που διοικείται από τον Πέτρο Γεωργιόπουλο... Η MEP σχεδιάστηκε για να αγοράζει πλοία σε χαμηλές τιμές... και να τα ξαναπουλάει όταν η αγορά ανακάμπτει... Σήμερα έχει στην ιδιοκτησία της 12 πλοία, συνολικής αξίας 150 εκατομμυρίων δολαρίων... Το Σπάρτη είναι το έκτο φορτηγό πλοίο που έχει συλληφθεί στη Σιγκαπούρη από τις αρχές του Οκτώβρη..."
Η κατάρρευση των ναύλων είναι ακόμα μεγαλύτερη από την κατάρρευση της τιμής του πετρελαίου. Όπως γράφει η Financial Times, o "οικονομικός δείκτης" που παρακολουθεί την πορεία των ναύλων έπεσε την περασμένη εβδομάδα για πρώτη φορά από το 1985 (που άρχισαν να τον παρακολουθούν) κάτω από τις 400 μονάδες. Το περασμένο καλοκαίρι ήταν στις 1000. Το 2010 γύρω στις 4000. Πτώση 90%, με άλλα λόγια.
Το 2008 η κρίση χτύπησε τις τράπεζες. Το 2010 τις υπερχρεωμένες οικονομίες της "νότιας" Ευρώπης. Τώρα ακουμπάει τους εφοπλιστές: τα πλοία μένουν αγκυροβολημένα και τα μέχρι πριν από λίγο σίγουρα δάνεια των εφοπλιστών "κοκκινίζουν". Από τους εφοπλιστές η κρίση γυρίζει τώρα πίσω στις τράπεζες -και ο φαύλος κύκλος αρχίζει πάλι από την αρχή. Η οικονομία του τρελοκομείου σε δράση.