Ιδέες
Η “Ψυχική Υγεία” στο Δρομοκαΐτειο

23/5, Δρομοκαΐτειο. Φωτό: Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο

30 εργαζόμενες και εργαζόμενοι συμμετείχαν στην πρώτη εκδήλωση-παρουσίαση του βιβλίου του Iain Ferguson «Μαρξισμός, Πολιτική, και Ψυχική Δυσφορία» που πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα 23/5 στο ΨΝΑ Δρομοκαΐτειο από το σωματείο του νοσοκομείου σε συνεργασία με το Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο.

Τη συζήτηση συντόνισε η κοινωνική λειτουργός Ανδριάνα Αγραπίδη που άνοιξε την εκδήλωση λέγοντας λίγα λόγια για τον συγγραφέα του βιβλίου «που η πρόσφατη μετάφραση και έκδοσή του από το Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο μας προσφέρει τη δυνατότητα να συζητήσουμε εδώ για τη σχέση της πολιτικής με την ψυχική υγεία μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα».

«Χαίρομαι πάρα πολύ που σε ένα χώρο φορτισμένο με όλα αυτά που περιγράφονται στο βιβλίο του Ferguson, μας δίνεται η ευκαιρία να συζητήσουμε ως εργαζόμενοι», ξεκίνησε την ομιλία της η Δώρα Κουτσανέλλου, ψυχολόγος στο ΨΝΑ. «Νομίζω ότι είναι η πρώτη φορά, τουλάχιστον όσο εργάζομαι εγώ στο νοσοκομείο, που τίθενται τέτοια ζητήματα.

Το βιβλίο θα το πρότεινα ανεπιφύλακτα σε κάθε εργαζόμενο στην ψυχική υγεία. Κάθε σελίδα του σε κάνει να θες να διαβάσεις και να μάθεις περισσότερα για θέματα που μας αφορούν άμεσα. Στην ουσία βάζει γενικότερα τις βάσεις για το πώς μπορούμε να ερμηνεύσουμε αυτό που λέμε ‘ψυχική ασθένεια’. Στηρίζεται στη μαρξιστική, στην υλιστική προσέγγιση, για να εξηγήσει τις πηγές του ψυχικού πόνου: ότι τα ανθρώπινα όντα έχουν άμεσες υλικές ανάγκες να καλύψουν για να επιβιώσουν, αλλά αναπτύσσουν και συναισθηματικές ανάγκες. Σημαντική είναι η ιστορική διάσταση που βάζει ο συγγραφέας: οι ιδέες για τον τρόπο που αντιμετωπίζονται τα ψυχικά προβλήματα συνδέονται με τις αλλαγές στα κοινωνικά συστήματα. Επικεντρώνει περισσότερο στο πώς διαμορφώνονται αυτές οι ιδέες στον καπιταλισμό μέχρι να φτάσουμε σήμερα στο κυρίαρχο βιοϊατρικό μοντέλο, στο οποίο ασκεί μια πολύ εμπεριστατωμένη κριτική».

 «Το βιβλίο του Ferguson μεταφράστηκε στην πιο καίρια χρονική στιγμή, με την έκρηξη των προβλημάτων ψυχικής υγείας μέσα στην πανδημία», συνέχισε η δεύτερη ομιλήτρια Μαρία Μπολοβίνα, ψυχιατρική κοινωνική λειτουργός στο Δρομοκαΐτειο. «Γιατί αξίζει κανείς να διαβάσει αυτό το βιβλίο; Ο συγγραφέας  προσφέρει μια σημαντική προσπάθεια στην κατεύθυνση του να κατανοήσουμε ολιστικά την ψυχική υγεία και την ψυχική δυσφορία σε συνάρτηση με το σύστημα μέσα στο οποίο αυτές αναπτύσσονται. Πόσο ανεξάρτητη μπορεί να είναι, για παράδειγμα, η  ψυχική υγεία των ανθρώπων ή η λειτουργία των νοσοκομείων, από τις πολιτικές υγείας και πρόνοιας, την ποιότητα ζωής μια κοινωνίας, τους πολέμους κ.ο.κ.  Αυτό το βιβλίο πετυχαίνει, με λίγα λόγια, την διασταύρωση του ψυχικού με το κοινωνικό μέσω του οικονομικο-πολιτικού πρίσματος.

Και για να το καταφέρει αυτό νομίζω πως  προχωρά σε δυο πολύ βασικές αναλύσεις. Πώς δημιουργούνται τα προβλήματα ψυχικής υγείας και ποιες είναι οι κυρίαρχες ιδέες και πρακτικές σε σχέση με την έκλυσή τους αλλά και την αντιμετώπισή τους. 

Εξάπλωση

Σε αντιδιαστολή με την κυρίαρχη άποψη, κεντρική ιδέα αυτού του βιβλίου αποτελεί η θέση πως τα σύγχρονα ψυχικά προβλήματα πηγάζουν κυρίως από την κοινωνία στην οποία ζούμε. Οι πιέσεις, οι ανταγωνισμοί, η εκμετάλλευση και η ανισότητα μέσα στην κοινωνία οδηγούν σε μια γιγαντιαία εξάπλωση και σοβαρότητα των προβλημάτων ψυχικής υγείας. 

Ο συγγραφέας μέσω μιας εκτενούς ιστορικής αναδρομής προσπαθεί να μας εξηγήσει πως ‘χτίστηκε’ στην πραγματικότητα αυτό που ονομάζει ως «ιατρικοποίηση της καθημερινής ζωής». Του μοντέλου δηλαδή εκείνου της ψυχιατρικής που υποστηρίζει την άποψη πως η βασική παράμετρος στις περισσότερες μορφές ψυχικής δυσφορίας είναι η βιολογική της βάση.  

Σε αντιπαράθεση, αυτό που καταλήγει το βιβλίο είναι ότι το κεντρικό ζήτημα που μπαίνει σε ότι αφορά τα προβλήματα ψυχικής υγείας είναι η απώλεια του ελέγχου της ζωής. Η αλλοτρίωση, η απώλεια του ελέγχου που ξεκινάει από το χώρο εργασίας, από τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και άσκησης δικαιοσύνης ως και την ψυχική δυσφορία έχουν κοινές ρίζες, ως εκ τούτου είναι αναγκαία η συλλογική και συνολική αλλαγή τους. 

Κι αυτό είναι ακόμα πιο σημαντικό τώρα, που βρισκόμαστε μπροστά σε μια από τις μεγαλύτερες επιθέσεις στην υγεία. Που το ζήτημα δεν είναι μόνο το αν και ποιες δομές ψυχικής υγείας θα βρει ένας άνθρωπος που έχει ανάγκη, αλλά και τι θα γίνει όταν αυτός ο άνθρωπος φύγει από εδώ. Τα σωματεία μας έχουν να παίξουν πολύ κεντρικό ρόλο σε αυτή τη μάχη. Το πώς μπορούν οι μαχητικές διεκδικήσεις μας σαν εργαζόμενες κι εργαζόμενοι να συνδεθούν με όλα τα ζητήματα που ανοίγονται για την ψυχική υγεία πρέπει να είναι το πολύτιμο συμπέρασμα από μια τέτοια εκδήλωση».

Μετά τις βασικές ομιλίες ακολούθησε μια πλούσια συζήτηση. «Μου φαίνεται περίεργο που με αφορμή τη συζήτηση για ένα βιβλίο μιλάω σε αυτό το χώρο όπου έχω βρεθεί πολλές φορές ως ‘εξυπηρετούμενο’ άτομο», είπε η Μαρίνα Λυκοβουνιώτη, πρόεδρος του Δικτύου “Ακούγοντας φωνές”. «Έχει δίκιο ο συγγραφέας όταν λέει ότι η πτώση των κοινωνικών αγώνων φέρνει κατάθλιψη, γι’ αυτό χρειάζονται συλλογικοί αγώνες για μια καλύτερη κοινωνία».

Τη σημασία να ακούγεται η φωνή των κινημάτων των ‘εξυπηρετούμενων’ ατόμων από τις δομές ψυχικής υγείας, τόνισε μια κοινωνική λειτουργός: «Όπως είναι και ο τίτλος ενός κεφάλαιου του βιβλίου του Ferguson, “Τίποτα για εμάς, χωρίς εμάς”».

«Θεωρώ ότι βιβλία σαν αυτό συνεισφέρουν πολύ κατά του βιολογικού αναγωγισμού με τον οποίο ιδεολογικά είμαι αντίθετος», είπε ο Ανδρέας Σ., ψυχίατρος που ήλθε από ΨΝΑ Δαφνί για να παρακολουθήσει τη συζήτηση. «Αλλά δεν θα πρέπει να υποτιμάμε εντελώς τη βιολογική διάσταση. Χρειάζεται και η νευροεπιστήμη σαν κάτι καινούργιο που έρχεται να συμβάλλει».

«Από την εμπειρία μου κάνοντας την πρακτική μου», παρατήρησε ένας φοιτητής νοσηλευτικής, «βλέπω ότι πουθενά σχεδόν δεν εφαρμόζεται ένα ψυχοκοινωνικό μοντέλο. Ενώ αυτό θα έπρεπε να δίνεται έμφαση στην ψυχική υγεία σε όλα τα τμήματα, σε κάθε νοσοκομείο, όχι μόνο στα ψυχιατρικά. Να υπάρχουν ψυχολόγοι που τώρα δεν υπάρχουν». Την εικόνα ότι «ο τεράστιος φόρτος εργασίας δεν σε αφήνει να κοιτάξεις το ίδιο το άτομο και τα προβλήματά του» κατέθεσε και μια φοιτήτρια ψυχολογίας που επίσης κάνει την πρακτική της στο νοσοκομείο.

«Δεν είναι τυχαία η επιλογή να γίνει στο Δρομοκαΐτειο η πρώτη παρουσίαση του βιβλίου του Ferguson για την ψυχική υγεία» είπε ο Κώστας Πίττας από το Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο. «Οι εργαζόμενες και οι εργαζόμενοι στα νοσοκομεία έχουν δείξει ότι είναι η δύναμη που μπορεί να αποκρούσει τις περικοπές που διαλύουν τις κοινωνικές υπηρεσίες, αλλά και να προβάλλουν ένα άλλο μοντέλο για την αντιμετώπιση των προβλημάτων ψυχικής υγείας».

3 Ιούνη στην ΕΣΗΕΑ

16 εργαζόμενες κι εργαζόμενοι στο Δρομοκαΐτειο έχουν αγοράσει το βιβλίο μέχρι τώρα. Τελειώνοντας η εκδήλωση όλοι και όλες ανανέωσαν το ραντεβού τους για την Παρασκευή 3 Ιούνη 7μμ στην ΕΣΗΕΑ, όπου ο Iain Ferguson θα μιλήσει στην κεντρική παρουσίαση του βιβλίου του «Μαρξισμός, Πολιτική, και Ψυχική δυσφορία».