Νεφέλη: Την πρώτη σκέψη για την ιστορία της Σπυριδούλας την είχε ο Χάρης. Εκκρεμούσαν τότε οι προτάσεις για το Φεστιβάλ Αθηνών 2023, στο οποίο εμείς πάντα καταθέτουμε πρόταση. Συζητώντας τι να κάνουμε, αρχίζω να δουλεύω την ιδέα, να τη ψάχνω. Ήξερα την ιστορία, όχι όλες τις πληροφορίες. Κι έτσι, μετά από ζύμωση ιδεών των τριών μας, καταλήξαμε να γραφτεί ένα καινούργιο πρωτότυπο έργο, το οποίο να ξεκινά από αυτή την ιστορία αλλά να φτάνει στο σήμερα.

Χάρης: Το έναυσμα ήρθε από μια άλλη παράσταση που κάναμε τότε, μια επιθεώρηση. Μέσα στην έρευνα που έκανα, έπεσα πάνω στις ψυχοκόρες, γενικά στις οικιακές εργάτριες, και στην ιστορία της Σπυριδούλας. Που και προσωπικά και όλους μας, μας συγκλόνισε. Ακόμα έχω την αίσθηση του εμετού που μου ερχόταν διαβάζοντας τη συνέντευξη με τις περιγραφές της. Το απίστευτο όμως ήταν το γεγονός ότι ένα παιδί που πήγε να δουλέψει πολύ μακριά από το σπίτι του και βασανίστηκε με τόσο βάναυσο τρόπο, κατάφερε να μιλήσει. Κι όχι μόνο μίλησε, αλλά εμπνεύστηκαν πολλοί τότε, ήταν άνθρωποι έξω από το Τζάνειο, είχε γίνει μεγάλος χαμός.

Νεφέλη: Επίσης είχε μόλις βγει στο φως και η ιστορία του Κολωνού, αυτή η χυδαιότητα, και στο μυαλό μου συνδέθηκαν. Γιατί ο κίνδυνος πάντα σε αυτά τα έργα είναι να κάνεις κάτι μελό, δρακρύβρεχτο, που θα πει ο άλλος απλά “πώπω τι φριχτό, ευτυχώς που δεν γίνονται αυτά σήμερα”. Και γι’ αυτό τραβήξαμε τη γραμμή ότι η Σπυριδούλα μίλησε, ήταν η θέση μας απέναντι σε αυτό που τότε έσκασε με τη λίστα με τις προσωπικότητες που βιάσαν το 12χρονο κορίτσι για καθαρά ταξικούς λόγους, ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται και μάλιστα στην ίδια ηλικία.

Χάρης: Μας είχε φέρει η Νεφέλη σε επαφή και με τα μωρά της σοφίτας, επίσης μια συγκλονιστική ιστορία που έβρισκαν νεκρά μωρά στις σοφίτες παλιών σπιτιών, προφανώς από κόριτσια που δεν μπόρεσαν να μιλήσουν. Η ιστορία της Σπυριδούλας ήταν η κορυφή του παγόβουνου. Ένα κοινωνικό φαινόμενο εκείνης της εποχής που αντιμετώπιζε μια συγκεκριμένη τάξη και ένα συγκεκριμένο φύλο με βάναυσο τρόπο.

Θανάσης: Η πραγματική ιστορία των Σπυριδούλων έρχεται σε αντίθεση με ό,τι μας άφησε το ελληνικό σινεμά, της ψυχοκόρης, της πεταχτούλας, που λίγο το θέλει, που σίγουρα κλέβει. Στο συλλογικό ασυνείδητο η έννοια ψυχοκόρη πέρασε ως κάτι ανάλαφρο και γλυκούλι. Ενώ οι ιστορίες είναι πολύ διαφορετικές.

 

Νεφέλη: Από την αρχή ξέραμε σίγουρα τι δεν θέλουμε να κάνουμε: ένα ντοκυμαντέρ για την ιστορία μιας γυναίκας που πόσο δύσκολα πέρασε και τελείωσε. Έτσι μέσα από τις κουβέντες μας, καταλήξαμε στο κέντρο να είναι ένας Χορός, να υπάρχει μια συλλογικότητα από οικιακές εργάτριες που μπορούν να μεγενθύνουν την ιστορία της Σπυριδούλας και το ότι αυτή η γυναίκα έγινε σύμβολο ενδυνάμωσης των οικιακών εργατριών του ’50 και των νεαρών παιδιών τότε. Οπότε η πρώτη σκέψη ήταν να τη διαχειριστώ ως λαϊκό μύθο. Ποια είναι η φόρμα που μπορεί να κουμπώσει στη μεταποίηση ενός λαϊκού μύθου; Έτσι σκέφτηκα την αρχαία τραγωδία και κυρίως τον Ευριπίδη που έχει το καυστικό χιούμορ και την παραδοξότητα στη φόρμα.

Θανάσης: Το πιο δύσκολο που μας έκανε η Νεφέλη ήταν ο Χορός. Μας το έλεγε ότι αυτό που γράφω είναι πιο δύσκολο. Αλλά την προτρέπαμε να συνεχίσει. Ευτυχώς, λαμβάναμε πολύ συχνά υλικό, δεν μας ήρθε όλο απότομα. Αυτό που είχαμε να διαχειριστούμε ήταν το να φτιάξουμε το Χορό με λιγότερα πρόσωπα αλλά να είναι μια συλλογικότητα πάνω στη σκηνή, να αναδείξουμε τα υλικά της αρχαίας τραγωδίας χωρίς να είναι κάτι παλιό ή που δεν μας αφορά, και να κρατήσουμε και το στύλ μας. Νομίζω ότι ήταν ο καλύτερος τρόπος για να πούμε αυτή την ιστορία, το βρήκα τρομερά έξυπνο, γιατί γλυτώνεις το συναίσθημα και το μελό, γίνεται δημόσιο, είναι όλο κάτω στο κοινό και είναι κάτι που κάνουμε πολλά χρόνια ως ομάδα. Μιλάμε όντως στο κοινό κι αυτός ήταν ένας καινούργιος τρόπος να το επαναδιαπραγματευτούμε.

Χάρης: Το κείμενο έχει θεατρικότητα, οι δυναμικές είναι από παντού. Επίσης η Νεφέλη έχει γράψει και τρομερούς στίχους. Δίνει μια γραμμή στην αφήγηση, μια ποιητικότητα. Αυτά προσπαθήσαμε να αναδείξουμε.

 

Θανάσης: Σίγουρα το metoo, που συνδέεται άμεσα με την ιστορία της Σπυριδούλας. Εκεί τελειώνει και η παράσταση, αυτό είναι το συμβάν, το μήνυμα, ότι μίλησε. Όχι ότι σιδερώθηκε ή κακοποιήθηκε. Όλες κακοποιήθηκαν, αλλά αυτή μίλησε. Προφανώς επίσης το κορίτσι στον Κολωνό όπως είπε η Νεφέλη. Για μένα υπάρχουν σημεία στην παράσταση στα οποία αντιλαμβάνομαι ότι δεν μιλάμε πια για τη Σπυριδούλα, αλλά για τον Κολωνό. Και νομίζω ότι το αντιλαμβάνεται κι ο κόσμος.

Χάρης: Γενικά γυναικοκτονίες, παιδοβιασμοί, τράφικινγκ, και καμία προστασία ουσιαστική στην οικιακή εργασία. Θα πει και η Νεφέλη για τις συνεντεύξεις, αλλά ήρθαμε σε επαφή με πολλές ιστορίες γυναικών που δεν κοιμούνται, που υπάρχει σωματική κακοποίηση, πράγματα που δεν γνωρίζει πολύς κόσμος. Ενώ είναι πολλές γυναίκες που δουλεύουν μέσα στα σπίτια και είναι αόρατες.

Θανάσης: Βλέπεις πχ εδώ πιο πάνω τις γυναίκες που βγάζουν τα σκυλιά ή τα καρότσια με τα μωρά βόλτα. Μαζεύονται όλες μαζί και είναι σας Χορός, σαν μια παράσταση. Συναντιούνται για να βρουν η μία την άλλη, να μιλήσουν τη γλώσσα τους. Ή σε μια εκκλησία που πήγαμε και μας έκαναν το τραπέζι, βλέπαμε ότι θέλουν να μιλήσουν για αυτό που τους συμβαίνει αλλά δεν ξέρουν που, τι να κάνουν.

Νεφέλη: Έτσι προέκυψε και το «Πάτερ ημών» (σ.σ. η “προσευχή” των Σπυριδούλων στην παράσταση). Με κάλεσε μία γυναίκα από τις Φιλιππίνες που είναι πολλά χρόνια στην Ελλάδα στην εκκλησία τους στους Αμπελόκηπους. Μου διηγήθηκε πώς ξεκίνησε σε επαύλεις σε ένα μέρος κοντά στις Φιλιππίνες, μετά στην Κύπρο πολλά χρόνια και στη συνέχεια εδώ με τα παιδιά της, ο άντρας της δουλεύει σε σπίτι στην Εκάλη. Ήταν τρομερή εμπειρία. Από τη μια αυτές οι εικόνες, από την άλλη ένας χώρος με πάστορα που τραγουδούν, χορεύουν, με απόλυτη πίστη που είναι λογικό γιατί ο Θεός τις κρατά, τις ενώνει, τους δίνει ελπίδα. Αλλά ταυτόχρονα τις καπακώνει, να είσαι καλός, να μην μιλάς, ενώ είναι πολλές και έχουν πολλή δύναμη. Και γύρισα και είπα τι «γκαντ μπλες γιου» και έτσι προέκυψε αυτό το μαρξιστικό «Πάτερ ημών».

Νεφέλη: Δραματουργικά καταρχάς να πω ότι μπαίνοντας στη διαδικασία της γραφής, εγώ απλοποιώ πράγματα. Για να μπορέσω να δω τι με ενδιαφέρει, και επειδή παίρνεις πολλές πληροφορίες και μπορείς να χαωθείς, προσπάθησα να απογυμνώσω λίγο τα πάντα και να δω που υπάρχει εκεί μια αλήθεια που εμένα με ενδιαφέρει. Και το προφανές που αντιμετώπισα ήταν ότι οποιαδήποτε μορφή κακοποίησης, που εμείς στη σκηνή προσπαθούμε να της δώσουμε υπόσταση, αφορά σε κάποια ταξική ανισότητα.

Δηλαδή τι κοινό έχουν όλες αυτές οι γυναίκες; Η 12χρονη στον Κολωνό με τη 12χρονη Σπυριδούλα με τη K. από το Κολωνάκι; Το κοινό τους είναι ότι είναι φτωχές. Το λέω τόσο απλά γιατί αυτή είναι η αλήθεια. Οπότε αυτό προσπάθησα να τονίσω στο κείμενο, ότι μιλάμε για ανθρώπους που τους συνέβη ό,τι τους συνέβη διότι δεν γεννήθηκαν με τα ίδια που γεννήθηκαν οι άλλοι. Και γι΄αυτό έγιναν εύκολα θύματα εκμετάλλευσης. Γι' αυτό μιλάει η παράσταση. Οι οικιακές εργάτριες και η Σπυριδούλα είναι μια εξειδίκευση πάνω στο θέμα, μια αφορμή.

Θανάσης: Πράγματι η ιστορία της Σπυριδούλας είναι το παράδειγμα για να μιλήσεις για την ταξική ανισότητα. Αυτό πραγματεύεται η παράσταση. Νομίζω ότι η Νεφέλη και εμείς και όλοι οι συντελεστές της παράστασης, αυτό είχαμε στο μυαλό μας. Γιατί ναι μεν πολλές φορές λέμε ότι όλα είναι ταξικά, αλλά είναι όντως ταξικά. Ειδικά όταν μιλάμε για αυτή την ιστορία, είναι μόνο ταξικό. Αν δεν υπήρχαν αυτές οι ταξικές ανισότητες, μάλλον δεν θα συνέβαινε.

 

Νεφέλη: Καλά, για τις κριτικές δεν ισχύει, τα συστημικά μέσα μας έχουν θάψει. Μπορώ να σου δείξω κάποιες από τις πρώτες που έγιναν. Πολύ διδακτικοί, πολύ πολιτικοί, έλεγαν. Εμένα έτσι κι αλλιώς με έχουν κατηγορήσει για στρατευμένη τέχνη.

Χάρης: Βασικά θεωρήθηκε η παράσταση καταγγελτική. Το θέμα όμως είναι ούτως ή άλλως η καταγγελία. Αυτά τα πράγματα δεν γίνεται να μην τα καταγγείλεις. Δηλαδή κάποιος παθαίνει κάτι τέτοιο και το λέει. Ο τρόπος που επιλέξαμε και οι τρεις ήταν να καταγγελθεί αυτό το πράγμα. Κρίθηκε έτσι ως αρνητικό η αρχική μας πρόθεση. Αλλά εγώ προσωπικά χάρηκα, γιατί τελικά αναγνωρίστηκε η πρόθεση. Ήταν καθαρή.

Θανάσης: Είπαν ότι “μας κουνάνε το δάχτυλο, μας τη λένε” κλπ. Επειδή αντιλαμβανόμαστε ότι είναι ένα κείμενο αρκετά αιρετικό και προκλητικό, που αντικατοπτρίζει τις δικές μας σκέψεις πολύ ευθεία, δεν μου έκανε εντύπωση. Αυτό που βλέπω όμως τώρα στο Καρέζη -και πιο πριν στο Φεστιβάλ Αθηνών- είναι ότι οι άνθρωποι είναι ενδυναμωμένοι από την παράσταση, είναι θυμωμένοι, το οποίο είναι πολύ ωραίος στόχος.

Νεφέλη: Πέρα από τη μαζικότητα, όλοι έχουν μια ιστορία που τους συνδέει κάπως με αυτό το φαινόμενο. Και συχνά ακούμε ότι “βγαίνοντας είμαστε έξαλλοι”. Η παράσταση θέλει να προκαλέσει. Επειδή ζούμε σε αυτή την κοινωνία και βλέπουμε τα κακώς κείμενα, θέλουμε να βλέπεις μια παράσταση και να μην σε κοιμίζει αλλά να σε ταράζει. Σίγουρα χαιρόμαστε που καταφέραμε να την ξανανεβάσουμε. Στο Φεστιβάλ Αθηνών είναι μικρός ο χώρος, για λίγες φορές, έρχονται κυρίως άνθρωποι που ασχολούνται με το θέατρο.

Χάρης: Πράγματι το κοινό αυτής της παράστασης είναι πολύ μεγαλύτερο από το κοινό του Φεστιβάλ Αθηνών.
 

 

Χάρης: Ξεκάθαρα, βγάζει μάτι νομίζω. Μας αγγίζει αυτό το ζήτημα. Το θέμα της αδικίας συνολικότερα, είναι πολύ σημαντικό. Έχουμε κάτι κοινό σε αυτό. Είναι κάτι που μας έρχεται από το στομάχι. Βλέπεις κάποιον να αδικείται και σου ανακατεύονται τα έντερα και αυτό μας ενώνει. Εκεί συναντιόμαστε.

Θανάσης: Έλεγε πρόσφατα ένας φίλος μας και φίλος της ομάδας “έχετε βαλθεί να δικαιώσετε τους αδικημένους όλου του κόσμου;”. Λέω ναι, διότι αν δεν ασχοληθούμε με όσους αδικούνται, με ποιον να ασχοληθούμε; Εμείς που έχουμε λόγο, πρέπει να αρθρώσουμε λόγο για όσους δεν μπορούν. Μακάρι να γίνονταν 40 παραστάσεις για το έμφυλο.

Θανάσης: Πιστεύω ότι στο δρόμο είναι η λύση. Μπορεί να περνάει μέσα από το θέατρο, αλλά να καταλήγει πάλι στο δρόμο για να ξανάρθει στο θέατρο και να ξαναπάει στην κοινωνία.

Χάρης: Συμφωνώ, απλά για μένα αυτό το «βγάλτε φωνή φωνάξτε, να δικαστούν οι ένοχοι και τα νερά ταράξτε» πρέπει να σπάει τα τύμπανα των κατάλληλων ανθρώπων. Να μην εκτονώνεται μια ένταση σε έναν ανοιχτό χώρο και να τελειώνει. Αλλά η εκτόνωση να γίνεται στα δικαστήρια, στα γραφεία, να πετυχαίνουμε νίκες, γραπτά, κατοχυρωμένα, με τη βούλα.

Νεφέλη:  Εγώ έχω στο μυαλό μου και τη συλλογικότητα. Εξού και ο Χορός της παράστασης, έχει να κάνει με τη συσπείρωση. Γιατί η τάση σήμερα είναι να μας οδηγεί στη μοναξιά, στο προσπάθησε μόνος σου να τα καταφέρεις, να βρεις τη φάση σου, τα λεφτά σου. Οπότε όσο πιο πολύ δουλεύουμε υπέρ του μαζί, της ομάδας, μπορούμε να πετύχουμε πράγματα. Είναι πεποίθησή μου αυτό, αν και δεν είναι εύκολο στο σύστημα που ζούμε. Μας φοβούνται μόνο όταν είμαστε πολλοί.

 

Διαβάστε την παρούσιαση της παράστασης από την Εργατική Αλληλεγγύη εδώ

---

Με την ευκαιρία, ρωτάμε για τις μάχες των καλλιτεχνών.

Νεφέλη: Η τέχνη είναι ένας καθρέφτης αυτού που συμβαίνει στην κοινωνία. Και το θέατρο, επειδή είναι συλλογική τέχνη, δηλαδή χρειάζεται πολλές τέχνες για να υπάρξει, έρχεται λίγο μετά. Συμβαίνουν τα πράγματα και στο θέατρο έρχονται με καθυστέρηση. Νομίζω ότι αυτό που έγινε με τους καλλιτέχνες ήταν αποτέλεσμα μιας πολιτιστικής -και όχι μόνο- πολιτικής χρόνων, σε έναν εργασιακό χώρο που είναι τελείως αρρύθμιστος, ενώ είναι γεμάτος ανθρώπους που έχουν πολιτική θεώρηση των πραγμάτων, έχουν γνώμη για τα πράγματα. Και απάντησαν σε ένα σύστημα ετών. Κάποια στιγμή δηλαδή άρχισαν να μαζεύονται οι υδρατμοί και άνοιξε ένα καπάκι. Από τους παιδοβιασμούς μέχρι το πώς θα ζήσει κάποιος στην καραντίνα -μόνο ένα 10% μπορούσε να τα καταφέρει. Και η νέα γενιά είχε αυτό το υπόβαθρο. Βέβαια στη μεγάλη εικόνα, όταν γυρίζεις πίσω και ξαναδουλεύεις για να πληρώσεις λογαριασμούς, ξεχνάς. Προσωπικά περιμένω να δω πού θα οδηγήσει, δεν θέλω να πιστέψω ότι αυτή η φλόγα έχει σβήσει.

Χάρης: Επειδή ο χώρος της τέχνης δεν επιδρά στο ΑΕΠ, κανείς δεν ενδιαφέρεται στ’αλήθεια. Τί να πούμε; Για τα πτυχία; Είναι δυνατόν να μπαίνεις κάπου με εξετάσεις, να αποφοιτάς με εξετάσεις, να υπάρχουν προγράμματα εγκεκριμένα από το υπουργείο και να μην αναγνωρίζονται τα πτυχία από το ίδιο το υπουργείο; Να μην μπορείς να συνεχίσεις τις σπουδές σου; Να μην έχεις ουσιαστικό δικαίωμα στην εκπαίδευση; Να μην έχεις το δικαίωμα να ζήσεις αξιοπρεπώς; Να είναι οκ το γεγονός ότι κάνεις πολλές, διαφορετικές και άσχετες με το αντικείμενο δουλειές; Ότι κάνουμε πρόβες απλήρωτες; Να πούμε για την υπόθεση Λιγνάδη; Είναι δυνατόν να γίνονται τέτοια πράγματα και να μην αλλάζει κάτι; Έστω στο πώς μπορούν να οργανωθούν τα πράγματα ώστε να μην ξαναγίνουν; Ντροπή. Προφανώς έχει αφήσει αποτύπωμα, αλλά θέλαμε το παραπάνω. Πιστεύαμε στο κάτι παραπάνω.

Θανάσης: Σίγουρα όλα αυτά έχουν επηρεάσει επιλογές στη θεατρική παραγωγή. Και τα νέα παιδιά διεκδικούν περισσότερα πράγματα, και εργασιακά και καλλιτεχνικά.

  

Χάρης Κρεμμύδας. Φωτό: Ελίνα Γιουνανλή

---

Η συζήτησή μας φτάνει και σε κάποιες από τις άλλες δουλειές στις οποίες συμμετέχουν.

Για το νέο πολυφωνικό έργο «Στο σώμα της» που έχει γράψει μαζί με τις Ελένη Ευθυμίου και Σοφία Ευτυχίδου και ανεβαίνει από το Εθνικό Θέατρο, έχοντας στο κέντρο το γυναικείο σώμα, η Νεφέλη Μαϊστράλη περιγράφει:

«Το Σώμα της είναι μια παράσταση που προέκυψε από μια ιδέα της Ελένης και της Σοφίας η οποία αφορούσε στο να συνθέσουν ένα έργο-ύμνο στο γυναικείο σώμα και τις ιδιαιτερότητές του, την αέναη μεταβολή του. Με κάλεσαν να συμμετέχω ως συ-συγγραφέας και αυτό από μόνο του ήταν μια τεράστια πρόκληση, ασχέτως αποτελέσματος. Να συνεργαστούν τρία διαφορετικά μυαλά πάνω σε μια τόσο μοναχική διαδικασία όπως είθισται να είναι η γραφή, ήταν ένα μεγάλο στοίχημα που κερδήθηκε εφόσον καταφέραμε να κάνουμε αυτή την παράσταση. Όσον αφορά στο θέμα τώρα, είναι ένα σπονδυλωτό κείμενο με χαλαρή δομή που επιδιώκει να ταξιδέψει τους ερμηνευτές και τους θεατές στον αθέατο κόσμο του γυναικείου σώματος. Για μένα, ως γυναίκα υπήρξε απελευθερωτικό και ουσιαστικά χρήσιμο να καταπιαστώ με κάτι τέτοιο. Διερεύνησα, "άνοιξα" και αισθάνθηκα κάνοντας αυτό το ταξίδι, το οποίο ελπίζω να μοιραστούμε με τους θεατές».

Ο Θανάσης Ζερίτης μας μιλά για την παράσταση «Ήλιος με δόντια»: «Τη διασκευή του μυθιστορήματος του Γιάννη Μακριδάκη έχει κάνει η Νεφέλη και το σκηνοθετώ εγώ. Ανεβαίνει στο Μπέλλος, ένα θέατρο που έχουμε αγαπήσει πολύ, είναι ένα μικρό μας σπίτι.

Η παράσταση είναι επίσης για έναν πολύ αδικημένο, τον Κωνσταντή, που ήταν διαφορετικός, αισθανόταν διαφορετικός. Και διατρέχουμε μαζί με τη ζωή του, από το 1920 μέχρι το 1969, τα ιστορικά γεγονότα στη Χίο, πώς τον επηρέαζαν ή δεν τον επηρέαζαν, πώς τον αντιμετώπιζε η κοινωνία γύρω του».

 

 

 

Κείμενο-Στίχοι Νεφέλη Μαϊστράλη

Σκηνοθεσία Θανάσης Ζερίτης, Χάρης Κρεμμύδας

Σκηνικά – Κοστούμια Γεωργία Μπούρδα

Μουσική επιμέλεια – Σύνθεση Θραξ Πανκc

Κίνηση Πάνος Τοψίδης

Φωτισμοί Σάκης Μπιρμπίλης

Βοηθός σκηνοθετών Ελένη Τσιμπρικίδου

Μουσική διδασκαλία Ευαγγελία Καρακατσάνη

Έρευνα Παναγιώτης Λιαρόπουλος

Φωτογραφίες Ελίνα Γιουνανλή

Trailer Αποστόλης Κουτσιανικούλης

Εκτέλεση παραγωγής 4frontal

Επικοινωνία Μαρίκα Αρβανιτοπούλου

Παίζουν Ελένη Βλάχου, Σταύρος Γιαννουλάδης, Τάσος Δημητρόπουλος, Αργυρώ Θεοδωράκη, Κατερίνα Λάττα, Αριστέα Σταφυλαράκη, Ελένη Τσιμπρικίδου

 

Θέατρο Τζένη Καρέζη: Ακαδημίας 3, Αθήνα (210 3636144)

Κάθε Σάββατο στις 18.00 & Κυριακή στις 19.00 (παράταση μέχρι 12/1/25)

Διάρκεια: 90 λεπτά