Αντιρατσιστικό κίνημα
Μαρξισμός και καταπίεση
Στα πλαίσια του φεστιβάλ Μαρξισμός 2014 οργανώθηκε συζήτηση με τίτλο: “Μπορεί ο Μαρξισμός να εξηγήσει την ανθρώπινη καταπίεση;”. Παρακάτω μπορείτε να διαβάσετε τα βασικά σημεία της εισήγησης, την οποία έκανε η Μαρία Στύλλου.
\r\n\r\n
Ξέρουμε ότι στον καπιταλισμό υπάρχει εκμετάλλευση. Το ξέρουν πολύ καλά όσοι δουλεύουν και τους εκμεταλλεύεται το αφεντικό τους.\r\n
Ξέρουμε ότι στον καπιταλισμό υπάρχει εκμετάλλευση. Το ξέρουν πολύ καλά όσοι δουλεύουν και τους εκμεταλλεύεται το αφεντικό τους.
Υπάρχει, όμως, στον καπιταλισμό καταπίεση; Εδώ ξεκινά ένα κομφούζιο. Μία απάντηση είναι ότι “όλοι καταπιεζόμαστε. Εμένα με καταπιέζει η μάνα μου, εμένα όλο το σόι, εμένα η φίλη ή ο φίλος μου”. Η εξήγηση δηλαδή είναι το πώς αισθάνεσαι. Από την άλλη, αν αισθάνεσαι ότι δε σε καταπιέζει κανένας, δεν υπάρχει καταπίεση. Άρα δεν υπάρχει αντικειμενική βάση, μόνο το προσωπικό αίσθημα. Αυτό είναι λάθος.
\r\nΚαταρχήν πρέπει να συζητήσουμε γιατί στο πιο “αναπτυγμένο” σύστημα, τον καπιταλισμό, που στηρίζεται στην «ελεύθερη εργασία» των εργατών και όχι σε καταναγκαστικά έργα, υπάρχει τόσο τεράστια καταπίεση. Όχι με όρους ψυχολογικούς και σχέσεων, αλλά εντοπίζοντας ολόκληρες κατηγορίες ανθρώπων σε αυτή την κοινωνία που καταπιέζονται.
\r\nΈνα πρώτο κομμάτι είναι τα εκατομμύρια των μεταναστών που προσπαθούν να μετακινηθούν και να βρουν δουλειά σε όλο τον κόσμο. Η ρατσιστική ιδεολογία λέει ότι μάς παίρνουν τις δουλειές, βρωμίζουν τον τόπο κλπ. Ένα δεύτερο κομμάτι είναι ο κόσμος με αναπηρίες. Η κυρίαρχη εικόνα λέει ότι αυτός ο κόσμος είναι άχρηστος. Για να δικαιολογήσουν π.χ. γιατί έχουν κοπεί οι συντάξεις, λένε ότι το ΙΚΑ κατέρρευσε γιατί είχε πολλούς ανάπηρους.
\r\nΆλλο κομμάτι είναι οι ομοφυλόφιλοι. Υπάρχει καταπίεση των ομοφυλόφιλων ή επειδή γίνεται ένα gay pride μια φορά το χρόνο έχει λυθεί το πρόβλημα; Κάποιοι λένε ότι έχει λυθεί και κακώς γίνεται κι αυτό. Και βέβαια είναι οι γυναίκες. Και εδώ, μας λένε ότι δεν μπορούμε να μιλάμε, γιατί οι γυναίκες είναι πια κομμάτι της παραγωγής, είναι πλειοψηφία σε πολλούς εργατικούς χώρους, είναι οργανωμένες.
\r\n\r\n
\r\nΔιακρίσεις
\r\nΙσχύουν ή όχι οι διακρίσεις, λοιπόν, σε αυτό το σύστημα προς ολόκληρα κομμάτια; Η απάντηση είναι ναι, υπάρχουν στο φύλο, στις σεξουαλικές προτιμήσεις, στο χρώμα, στην εθνικότητα, στην αρτιμέλεια. Οι επαναστάτες πρέπει να είναι ξεκάθαροι ενάντια σε όλες τις διακρίσεις, για να μην κάνουν εκπτώσεις στο πώς δίνουν τις μάχες.
\r\nΥπάρχουν εξηγήσεις για την καταπίεση που λένε ότι αυτή οφείλεται γενικά σε ανθρώπινες συμπεριφορές. Κι άρα ο τρόπος για να πάψει είναι να αλλάξουν οι συμπεριφορές. Πώς; Με κατάλληλους νόμους, με κατάλληλη παιδεία, γενικά αν αλλάξουν οι αντιλήψεις. Αυτή η άποψη είναι παλιά και έχει δοκιμαστεί. Το βασικό της είναι ότι δε χρειάζεται να συγκρουστείς με το σύστημα, δε χρειάζεται να το ανατρέψεις, δε χρειάζεται να οργανώσεις ένα άλλο σύστημα σε άλλες βάσεις.
\r\nΔιαφορετική είναι η απάντηση των μαρξιστών. Είναι χοντρό ψέμα ότι ο Μαρξ και ο Ένγκελς δε δέχονται ότι υπάρχει καταπίεση στον καπιταλισμό. Αυτή η κατηγορία οφείλεται στο ότι ξεκινούν το Κομμουνιστικό Μανιφέστο λέγοντας ότι η ιστορία της ανθρωπότητας είναι ιστορία της ταξικής πάλης. Επειδή προβάλουν σαν βασικό την πάλη των τάξεων και όχι των καταπιεσμένων.
\r\nΘεσμοί εκμετάλλευσης
\r\nΕυτυχώς το Μανιφέστο είναι πολύ πλούσιο. Λίγο παρακάτω, μιλά για τις γυναίκες. Και λέει “πάνω σε ποια βάση στηρίζεται η σημερινή αστική οικογένεια; Πάνω στο κεφάλαιο, πάνω στο ατομικό κέρδος. Η οικογένεια αυτή στην ολωσδιόλου αναπτυγμένη μορφή της υπάρχει μόνο για την αστική τάξη”. Και παρακάτω λέει ότι “ο αστός βλέπει στη γυναίκα του ένα απλό εργαλείο παραγωγής”. Άρα λένε ότι μέσα στο σύστημα που στηρίζεται στην εκμετάλλευση, υπάρχουν ολόκληρα κομμάτια της κοινωνίας που καταπιέζονται, γιατί είναι έτσι οργανωμένοι οι θεσμοί ώστε να μπορούν να εξασφαλίζουν αυτή την εκμετάλλευση.
\r\nΔε σταματάνε όμως στην καταπίεση των γυναικών. Πάνε στο θέμα του ρατσισμού. Ο Μαρξ το 1870 στέλνει μια επιστολή που λέει ότι το χειρότερο πράγμα που συμβαίνει αυτή τη στιγμή στην Αγγλία είναι ότι οι Άγγλοι εργάτες έχουν συνταχτεί με τα αφεντικά τους και είναι ενάντια στην αυτοδιάθεση της Ιρλανδίας και στους Ιρλανδούς εργάτες που δουλεύουν στην Αγγλία. Ανοίγει δηλαδή το θέμα του ρατσισμού, προβάλλοντάς το ως βασική μάχη που έχει να δώσει η αριστερά και η εργατική τάξη.
\r\nΟ Ένγκελς ανοίγει το θέμα της καταπίεσης των γυναικών με λεπτομερειακό τρόπο. Και εξηγεί τη διαφορά της θέσης της γυναίκας την περίοδο της αταξικής κοινωνίας με την ταξική. Η διαμόρφωση της ταξικής κοινωνίας συμβαίνει όταν η κοινωνία είναι τόσο πιο πλούσια, η παραγωγή είναι τόσο πιο αναπτυγμένη, που δίνει τη δυνατότητα για ένα πλεόνασμα που με τη σειρά του δίνει τη δυνατότητα του πολιτισμού. Σε αυτή την περίοδο ο έλεγχος του πλεονάσματος ανήκει σε μια τάξη και ένα φύλο: στη κυρίαρχη τάξη και τους άντρες. Διαμορφώνεται έτσι ένας θεσμός, της οικογένειας, για να ελέγχεται που πάει το πλεόνασμα. Οι γυναίκες φεύγουν από το κέντρο των αποφάσεων.
\r\nΣτην αταξική κοινωνία οι αποφάσεις και ο τρόπος οργάνωσης ήταν κοινός. Η τομή γίνεται όταν μπαίνουμε στις ταξικές κοινωνίες. Ο ρόλος των γυναικών ακόμα και στην κυρίαρχη τάξη είναι στην άκρη, να εξασφαλίζει το θεσμό που δίνει τη δυνατότητα στη κυρίαρχη τάξη να ελέγχει.
\r\nΑυτό φαινομενικά αλλάζει με τον καπιταλισμό. Είναι μια κοινωνία με τεράστια δυναμική, στο κέντρο της έχει την εκμετάλλευση της εργατικής τάξης, είτε είναι γυναίκες είτε άντρες. Αυτό που ενδιαφέρει πλέον την κυρίαρχη τάξη είναι να μπορεί να έχει μια εργατική τάξη παραγωγική και μεγάλη που να μπορεί να βγάζει την υπεραξία από την οποία συσσωρεύει. Τι σχέση έχει η καταπίεση των γυναικών στις καινούργιες συνθήκες;
\r\nΟ καπιταλισμός έχει ανάγκη να εκμεταλλεύεται την εργατική τάξη και αυτό σημαίνει να την παίρνει έτοιμη το πρωί στο εργοστάσιο, υγιή, χορτάτη, να έχει πάει στο σχολείο και στο γιατρό, για να την χρησιμοποιήσει ένα οχτάωρο, να την πληρώσει ένα τρίωρο και να πάρει το πεντάωρο σαν υπεραξία. Και το θέλει αυτό και για την επόμενη γενιά. Άρα χρειάζεται ένα θεσμό που να εξασφαλίζει αυτή τη λειτουργία. Αυτό το ρόλο παίζει η εργατική οικογένεια, όποια μορφή κι αν έχει, και στο κέντρο είναι η γυναίκα.
\r\nΈτσι, ενώ το σύστημα αλλάζει, το γυναικείο φύλο έχει την ίδια καταπίεση και μάλιστα αυτό είναι και ένας τρόπος να κρατιούνται τα μεροκάματα κάτω συνολικά της εργατικής τάξης. Δεν σημαίνει ότι οι γυναίκες είναι μέσα στο σπίτι, το 60% είναι έξω στην παραγωγή. Πού στηρίζεται όμως το χαμηλότερο μεροκάματο; Στην ιδεολογία ότι στη δουλειά είσαι προσωρινή. Δεν είναι αλήθεια, αλλά αυτό το ρόλο παίζει ο σεξισμός.
\r\nΑνάλογο ρόλο παίζει ο ρατσισμός. Όταν στον καπιταλισμό μιλάνε για τον «ελεύθερο εργάτη», πώς μπορείς να έχεις τους μαύρους σε περίοδο σκλαβιάς και αυτό να δικαιολογείται; Τρία πράγματα επιδίωκε διαδοχικά να εξηγήσει ο καπιταλισμός με το ρατσισμό. Πώς μπορεί να υπάρχουν διακρίσεις ανάμεσα στους ελεύθερους εργάτες. Πώς μπορείς να έχεις ελεύθερους εργάτες που τους φέρνεις κάποια χρόνια μετανάστες και μετά τους διώχνεις. Και το τρίτο, να εξηγήσει τις επεμβάσεις σε ολόκληρες χώρες. Και η αποικιοκρατική καταπίεση χρειάστηκε τις αντίστοιχες ιδέες.
\r\nΤαξική πάλη
\r\nΈτσι καταλαβαίνουμε γιατί μέσα στον καπιταλισμό έχουν ανάγκη από ένα εποικοδόμημα που έχει και τους θεσμούς και τις ιδέες για να μπορεί η κυρίαρχη τάξη να διασφαλίζει ένα βασικό πράγμα, την εκμετάλλευση της εργατικής τάξης. Μόνο έτσι μπορούμε να καταλάβουμε τι έχουμε να αντιπαλέψουμε και πόσο δίκιο είχαν ο Μαρξ και ο Ένγκελς όταν έλεγαν ότι η ταξική πάλη καθορίζει την εξέλιξη της ιστορίας.
\r\nΑυτό τι σημαίνει; Υπάρχει τρόπος να παλέψουμε ή το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να αναγνωρίσουμε ότι μέχρι να ανατραπεί ο καπιταλισμός αναγκαστικά θα αποδεχτούμε αυτή την εικόνα; Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο μας βοηθάει να καταλάβουμε ότι άλλο πράγμα είναι μια συλλογική δύναμη και άλλο μια συλλογή ατόμων. Την πρώτη την έχει η εργατική τάξη που μπορεί να είναι ενωμένη και να συγκρούεται με το σύστημα.
\r\nΣυλλογή ατόμων σημαίνει ότι είμαστε όλοι γυναίκες ή ομοφυλόφιλοι. Είναι όμως όλες οι γυναίκες ή οι ομοφυλόφιλοι το ίδιο; Είναι το ίδιο οι γυναίκες της εργατικής τάξης και οι γυναίκες της αστικής; Όχι. Όταν λοιπόν ψάχνεις με ποιους θα συνταχτείς για να παλέψεις, ξαναγυρίζεις στην τάξη και τη συλλογική δύναμη.
\r\nΑυτό δεν είναι μόνο για την επανάσταση, είναι για το εδώ και τώρα. Κάθε φορά που η εργατική τάξη βρίσκεται σε κίνηση, αλλάζει όχι μόνο τις ιδέες, αλλά φέρνει αποτελέσματα για τους καταπιεσμένους. Στη μεταπολίτευση βγήκε τεράστιο κίνημα γυναικών και αναγκάσανε τα αφεντικά να δώσουν αντισύλληψη, έκτρωση, παιδικούς σταθμούς. Η δύναμη της τάξης, όχι μόνο έσπαγε τα ιδεολογικά ταμπού, αλλά ανάγκαζε τα αφεντικά σε παραχωρήσεις.
\r\nΓι\' αυτό ακόμα και σήμερα στη μεγαλύτερη ύφεση, έχουμε ξανά τέτοια ανεβάσματα. Πού βρίσκουν τη δύναμη οι καθαρίστριες; Γιατί το gay pride μεγαλώνει τα τελευταία χρόνια; Είναι τέτοια η δύναμη των μαχών της τάξης που σπάνε οι προκαταλήψεις. Γι\' αυτό οι καθαρίστριες πήγαν στο pride.
\r\nΟ Λένιν και οι Μπολσεβίκοι έλεγαν ότι το επαναστατικό κόμμα είναι το βήμα των καταπιεσμένων. Όχι για να έχουν οι επαναστάτες τη συνείδησή τους ήσυχη. Αλλά γιατί το σύνθημα “και σήμερα και αύριο και όσο χρειαστεί είμαστε όλοι Πακιστανοί”, είναι αυτό που φέρνει τους εργάτες στην πρώτη γραμμή ενάντια στην καταπίεση. Ο ρόλος των επαναστατών είναι να ξεκαθαρίζουν και όχι να διαχωρίζουν. Επειδή ζούμε σε περίοδο που θα τα έχουμε και τα δύο -και μάχες εργατικές και μάχες του κόσμου που τον καταπιέζουν- είμαστε μέσα και στα δύο, με μια προοπτική: ν\' ανατρέψουμε αυτό το σύστημα, παλεύοντας για την συνολική απελευθέρωση.
\r\n