Πολιτική
Αστούριες 1934

Όταν ο δικτάτορας Πρίμο ντε Ριβέρα παραιτήθηκε το Γενάρη του 1930 μετά από εξίμισι χρόνια στην εξουσία, ήταν ήδη μια τεράστια αλλαγή. Γρήγορα φάνηκε ότι ήταν μόνο η αρχή. Τον Απρίλη του 1931 εγκατέλειψε τη χώρα ο βασιλιάς Αλφόνσος ΙΓ\'. Η Ισπανία κηρύχθηκε αβασίλευτη δημοκρατία ανοίγοντας μια περίοδο μεγάλων ελπίδων.
\r\n
 
\r\n
Σε μια χώρα που παρέμενε σε μεγάλο βαθμό αγροτική και όπου η καθολική εκκλησία έλυνε και έδενε, οι γυναίκες θα αποκτήσουν το δικαίωμα ψήφου (κάτι που στη γειτονική και πιο ανεπτυγμένη Γαλλία θα γίνει το 1945). Ξεκινάει αγροτική μεταρρύθμιση, επιβάλλονται όρια στην εξουσία και τον πλούτο της εκκλησίας, νομιμοποιούνται οι απεργίες και ο συνδικαλισμός. Ήταν η κοινοβουλευτική δημοκρατία το τέλος του δρόμου; Τα γεγονότα του 1936, με το πραξικόπημα του Φράνκο και το ξέσπασμα της επανάστασης, θα αποδείξουν πως όχι. Όμως, ήδη πριν από το \'36, η εργατική τάξη της Ισπανίας είχε δείξει πως δεν ήταν διατεθειμένη να μείνει με τα χέρια σταυρωμένα. Η Κομμούνα στις Αστούριες τον Οκτώβρη του 1934 είναι το κορυφαίο σημείο αυτής της πορείας.
\r\n
 
\r\n
Η απεργία που ξεκίνησε στις 5 Οκτώβρη από τα ορυχεία και απλώθηκε παντού κράτησε δυο βδομάδες. Για μια βδομάδα, όμως, οι εργάτες όχι μόνο απεργούσαν αλλά είχαν στον έλεγχό τους την πρωτεύουσα των Αστουριών, Οβιέδο, αφόπλισαν και έδιωξαν τις δυνάμεις καταστολής, επιβάλλοντας τη δική τους “τάξη” και τις δικές τους προτεραιότητες. Οι Αστούριες θα παραμείνουν απομονωμένες και η κυβέρνηση ως τις 19 του Οκτώβρη θα έχει ανακαταλάβει τις εξεγερμένες περιοχές.
\r\n
 
\r\n
Παρά τα επαναστατικά της χρώματα, η “Ρεπούμπλικα” (η αβασίλευτη δημοκρατία) είχε δείξει τα όριά της από πολύ νωρίς. Η “προοδευτική” αστική τάξη δεν ήταν διατεθειμένη να τα βάλει σοβαρά με τους γαιοκτήμονες, ούτε με την κάστα των στρατιωτικών τους οποίους σε αριθμό και σε προνόμια τους ανταγωνίζονταν μόνο οι παπάδες και οι καλόγριες (γύρω στις 115.000 ρασοφόροι). Η κεντροαριστερή κυβέρνηση που ανέλαβε την εξουσία, εξάλλου, είχε να αντιμετωπίσει τις ίδιες αντικειμενικές συνθήκες που οδήγησαν έναν δικτάτορα και έναν βασιλιά σε φυγή -τη διεθνή οικονομική κρίση, τον πληθωρισμό και τις αυτονομιστικές τάσεις σε διάφορα σημεία της χώρας.
\r\n

Φρένα

\r\n
Γρήγορα μπαίνουν τα πρώτα φρένα στις μεταρρυθμίσεις. Για να μην “προκληθεί” η εκκλησία γίνονται συμβιβασμοί και για να μην “προκληθούν” οι καπιταλιστές το δικαίωμα της απεργίας μπαίνει υπό όρους. Οι αναρχοσυνδικαλιστές ηγέτες που οργανώνουν τις πρώτες εξεγέρσεις αρχίζουν να πυκνώνουν στις “δημοκρατικές” φυλακές.
\r\n
 
\r\n
Όμως, τα πράγματα θα επιταχυνθούν στα τέλη του 1933. Η Δεξιά βλέπει την εξέγερση να έρχεται καταπάνω της και αποφασίζει να παρέμβει στις πολιτικές εξελίξεις. Το πρόσωπο που θα αναλάβει τη δουλειά είναι ο Χοσέ-Μαρία Χιλ-Ρόμπλες, ή αλλιώς “το αφεντικό”, ο οποίος θα ενώσει κομμάτια της Δεξιάς στην “Ισπανική Συνομοσπονδία Αυτόνομης Δεξιάς” (CEDA) με το σύνθημα “όλη η εξουσία στο αφεντικό” και θα κάνει εκστρατεία για να σωθεί η Ισπανία από το “μαρξισμό” και να επιστρέψει στις χριστιανικές αξίες. Μιμούμενος το Μουσολίνι, απειλεί να κάνει “πορεία προς τη Μαδρίτη” και δεν διστάζει να πει ότι θα καταργήσει το κοινοβούλιο όταν παραστεί ανάγκη. Η Νεολαία της CEDA είναι η οργάνωση που αργότερα θα στελεχώσει τη Φάλαγγα του Φράνκο. Με όλο το συντηρητικό μηχανισμό στο πλευρό του και μετά τις αποτυχίες της κεντροαριστεράς, η CEDA θα βγει πρώτο κόμμα στις εκλογές του \'33 (με 31%).
\r\n
 
\r\n
Η άρχουσα τάξη γνωρίζει πως αν δώσει την κυβέρνηση στην άκρα δεξιά μπορεί να προκαλέσει εξέγερση κι έτσι η CEDA μένει εκτός της δεξιάς κυβέρνησης που σχηματίζεται. Οι ειδήσεις που έρχονται από διάφορα σημεία της Ευρώπης για την άνοδο των φασιστών φέρνουν την εργατική τάξη της Ισπανίας σε επιφυλακή. Τον Φλεβάρη οι φασίστες του Ντολφους αρχίζουν την τελική τους επίθεση στην Αυστρία για να ελέγξουν την εξουσία. Η αντίσταση των εργατών της Βιέννης θα γίνει σύνθημα στα στόματα των Ισπανών εργατών: “καλύτερα Βιέννη, παρά Βερολίνο”. Η φασιστική απειλή λειτουργεί σαν μαστίγιο που ξυπνάει την Αριστερά. Σε όλες της τις αποχρώσεις υπόσχεται πως θα αναλάβει δράση για να μπλοκάρει την έφοδο των φασιστών. Σχηματίζονται οι “Εργατικές συμμαχίες”, ενιαία μέτωπα της Αριστεράς με τη συμμετοχή και της UGT, της εργατικής συνομοσπονδίας που ελέγχεται από το σοσιαλιστικό PSOE, που συσσωρεύουν οπλισμό και υπόσχονται το συντονισμό της αντίστασης.
\r\n
 
\r\n
Ο Οκτώβρης είναι η στιγμή που ανακοινώνεται πως μπαίνουν στην κυβέρνηση τρεις υπουργοί της CEDA και η είδηση μετατρέπεται σε σήμα εκκίνησης της γενικής απεργίας. Όμως στην πράξη, μόνο σε δύο περιοχές θα δωθεί πραγματική μάχη, στην Καταλωνία και τις Αστούριες. Στην Καταλωνία η έκρηξη των εργατών θα οδηγήσει τον πρόεδρο της αυτόνομης περιφέρειας, Λιούις Κομπάνις να κηρύξει την Καταλωνία αυτόνομο κράτος και να αρνηθεί να υπακούσει στην “φασιστική κυβέρνηση”. Ο Κομπάνις, μέλος της Ρεπουμπλικανικής Αριστεράς, δεν θα είχε κάνει αυτό το βήμα αν δεν είχε πίεση από τα κάτω. Όμως η εμπιστοσύνη που του δόθηκε δεν αρκούσε. Πολύ γρήγορα εισέβαλε ο ισπανικός στρατός και ανέτρεψε την τοπική κυβέρνηση. Η αυτονομιστική πτέρυγα της καταλανικής άρχουσας τάξης δεν έδωσε καμία μάχη. Ήταν έτοιμη για έναν νέο συμβιβασμό με την κεντρική κυβέρνηση. Έτσι τα συνδικάτα βρέθηκαν ξεκρέμαστα, χωρίς τους συμμάχους που ανέμεναν.
\r\n

Εργατικός έλεγχος

\r\n
Στις Αστούριες, οι εργάτες δεν περίμεναν κανένα σύμμαχο. Οι ανθρακωρύχοι ήταν έτοιμοι από καιρό. Όλη η ζώνη των ορυχείων πέρασε εύκολα στα χέρια τους και από εκεί έστειλαν ένα σώμα χιλίων εργατών να “καθαρίσει” το Οβιέδο. Αφόπλισαν τη χωροφυλακή, συνέλαβαν τους μαυραγορίτες και διάφορα στελέχη της δεξιάς που ήταν πιθανό να οργανώσουν προβοκάτσιες. Η οργάνωση ολόκληρης της πόλης πέρασε σε εργατικό έλεγχο, από τα νοσοκομεία ως τη διανομή των τροφίμων, τα μέσα μεταφοράς και τις εποικοινωνίες.
\r\n
 
\r\n
Τα εργοστάσια έβαλαν μπρος για να παράγουν οπλισμό που χρειαζόταν για την άμυνα της πόλης. Ακόμη και υποκατάστατο της βενζίνης παρήγαν χρησιμοποιώντας άνθρακα. Ιδρύθηκε η “Κόκκινη φρουρά”, αποτελούμενη από εργάτες, για να αναλάβει την τήρηση της τάξης στην πόλη. Ελλείψει ισχυρού οπλισμού, ο δυναμίτης που χρησιμοποιούσαν στα ορυχεία έγινε το βασικό εργαλείο κατάληψης για να φύγουν οι εγκάθετοι της κυβέρνησης και να καταληφθούν τα δημόσια κτίρια.
\r\n
 
\r\n
Ο ενθουσιασμός ήταν τέτοιος ώστε όταν έφταναν οι ειδήσεις ότι στην υπόλοιπη χώρα δεν εξελισσόταν εξέγερση, οι περισσότεροι εργάτες πίστεψαν πως πρόκειται για κατασκευασμένα ψέματα της κυβέρνησης. Αυτό δεν σημαίνει πως η άρχουσα τάξη δεν είχε τρομοκρατηθεί. Το αντίθετο, οι δεξιές εφημερίδες στη Μαδρίτη έφτασαν να φαντάζονται ότι στις Αστούριες έχει μπει κρυφά ο εξόριστος Τρότσκι και ηγείται της εξέγερσης.
\r\n

Χωρίς συμπαράσταση

\r\n
Γιατί όμως η εξέγερση περιορίστηκε εκεί; Μια πρώτη εξήγηση είναι ότι οι αναρχοσυνδικαλιστές της μαζικής συνομοσπονδίας CNT αρνήθηκαν τη συμμετοχή στις “Εργατικές Συμμαχίες” και στην απεργία. Μόνο στις Αστούριες το τοπικό τμήμα της CNT κράτησε διαφορετική στάση και έτσι όλα τα μαχητικά τμήματα της εργατικής τάξης βρέθηκαν μαζί. Από την άλλη, όλους τους προηγούμενους μήνες του 1934 είχαν προηγηθεί απεργιακές δράσεις και εξεγέρσεις σε άλλα σημεία της χώρας (Αραγονία, Ανδαλουσία, Εξτρεμαδούρα) οι οποίες είχαν αφεθεί χωρίς συμπαράσταση και σε αυτές τις περιοχές οι σημαντικότεροι ηγέτες του κινήματος βρίσκονταν στη φυλακή και ο κόσμος σε σύγχυση.
\r\n
 
\r\n
Η ριζοσπαστικοποίηση των εργατών στη διάρκεια της Ρεπούμπλικα είχε βρει μια αναπάντεχη έκφραση στην αριστερή στροφή του PSOE. Ο ηγέτης του, Λάργο Καμπαγιέρο, από μετριοπαθής σοσιαλδημοκράτης άρχισε να παρουσιάζεται ως ο “Ισπανός Λένιν”. Η πραγματικότητα ήταν πως η μεταστροφή αυτή ήταν αποτέλεσμα της αριστερής στροφής της βάσης του PSOE, ιδιαίτερα της νοελαίας, αλλά και της πόλωσης της κατάστασης με την άνοδο των φασιστών. Όμως, η στρατηγική του PSOE και των συμμάχων του, όπως το ΚΚ, ήταν να κηρύττουν την υπομονή μέχρι να έρθει η “κατάλληλη στιγμή”. Έτσι όταν οι άκληροι αγρότες, κάτω από το φάσμα της πείνας, βγήκαν σε αγώνες το \'34, οι ρεφορμιστές ηγέτες έλεγαν πως σπαταλιούνται δυνάμεις εν όψει της κρίσιμης αναμέτρησης. Το παν ήταν να συσσωρευτεί οπλισμός. Όμως τα όπλα από μόνα τους δεν κάνουν τις επαναστάσεις. Ο μεγαλύτερος οπλισμός της εργατικής τάξης είναι οι ίδιες της οι εμπειρίες και η οργάνωση από τα κάτω. Γι\'αυτό και η εξέγερση στις Αστούριες έγινε σύμβολο για τους εργάτες. Ήταν το μεγαλύτερο μάθημα ενόψει της μεγάλης αναμέτρησης που θα ερχόταν σε δύο χρόνια.
\r\n
 
\r\n
Οι κυβερνητικές δυνάμεις ήθελαν να δώσουν το αντίθετο μάθημα. Μπήκαν στις Αστούριες, όταν τελείωσε ο δυναμίτης και τα πυρομαχικά των ανθρακωρύχων. Χωρίς εξεγέρσεις στην υπόλοιπη χώρα, τους ήταν εύκολο να συγκεντρώσουν δυνάμεις. Τρία χρόνια πριν την Γκερνίκα, το Οβιέδο βομβαρδίστηκε με τα κυβερνητικά αεροπλάνα να στοχεύουν ιδιαιτέρως τις γυναίκες και τα παιδιά που περίμεναν στις ουρές για τρόφιμα. Τουλάχιστον δυο χιλιάδες εργάτες δολοφονήθηκαν. Επικεφαλής των δυνάμεων καταστολής ήταν κάποιος Φρανθίσκο Φράνκο που μετά την ήττα της επανάστασης θα καθόταν στο σβέρκο της ισπανικής εργατικής τάξης για 35 χρόνια.