Οι πολεμικές απειλές των ΗΠΑ ενάντια στο Ιράν κλιμακώνονται καθημερινά. Η επιθετικότητα των ΗΠΑ έχει κι άλλη μια άλλη αιτία πέρα από την προσπάθεια του Μπους να ξεπεράσει τα αδιέξοδα που έχει βυθιστεί στο Ιράκ. Εικοσιοχτώ χρόνια πριν, το καθεστώς του Σάχη στο Ιράν ήταν ο πιο σημαντικός χωροφύλακάς τους στην περιοχή. Στην Τεχεράνη λειτουργούσε ο μεγαλύτερος σταθμός της CIA. Το Ιράν ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος των συμμαχιών του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού. Μόνο σε σχέση με το Ισραήλ ερχόταν δεύτερο το καθεστώς του Σάχη στη βοήθεια από τις ΗΠΑ – άλλωστε ο Σάχης είχε τις στενότερες σχέσεις με το Ισραήλ. Αυτό το προπύργιο το γκρέμισε η ιρανική επανάσταση. Ανάμεσα στις 9-11 Φλεβάρη του 1979 το καθεστώς του Σάχη που μόλις πριν δεκαοχτώ μήνες έμοιαζε ακλόνητο, κατέρρευσε.
Η δικτατορία του Σάχη (Αυτοκράτορα) Ρεζά Παχλεβί ήταν από τις πιο σκληρές και διεφθαρμένες. Τον είχαν φέρει στην εξουσία το 1953 οι ΗΠΑ και η Βρετανία με ένα πραξικόπημα που ανέτρεψε τον πρωθυπουργό Μοσαντέκ ο οποίος είχε τολμήσει να εθνικοποιήσει τη πετρελαϊκή βιομηχανία. Ο Σάχης είχε μεγαλεπήβολα σχέδια: να κάνει το Ιράν την 5η οικονομική δύναμη στον κόσμο, να αναπτύξει την πυρηνική ενέργεια. Από τη δικτατορία του κέρδιζαν οι μεγάλες επιχειρήσεις που «διαπλέκονταν» με την αυλή. Την «τάξη» την εξασφάλιζε η SAVAK μια από τις πιο άγριες μυστικές αστυνομίες. Ολα αυτά καλυμένα με δημοκρατικό προσωπείο. Λειτουργούσε ένα ψευτοκοινοβούλιο, με δυο κόμματα που και τα δυο τα είχε ιδρύσει ο Σάχης. Το πιο καταπιεστικό καθεστώς περνούσε νόμους που απαγόρευαν στις γυναίκες να φοράνε τις παραδοσιακές ισλαμικές μαντήλες στις δημόσιες υπηρεσίες στο όνομα της προόδου και των δικαιωμάτων. Το 1967 τους είχε παραχωρήσει και το δικαίωμα ψήφου...
Οι δυτικοί σχολιαστές συνηθίζουν να μιλάνε για την «Ισλαμική Επανάσταση». Το ίδιο κάνει και το καθεστώς του Ιράν. Ομως, η επανάσταση δεν ξεκίνησε με θρησκευτικό περιεχόμενο. Ο προάγγελός της ήρθε το καλοκαίρι του 1977. Το καθεστώς έβαλε τις μπουλντόζες να γκρεμίσουν μια τεράστια παραγκούπολη στα περίχωρα της Τεχεράνης. Οι κάτοικοί της, που είχαν έρθει από τα χωριά για να βρουν μια καλύτερη μοίρα, αντιστάθηκαν. Η καταστολή ήταν άγρια. Στη συνέχεια ξέσπασαν κάποιες απεργίες με οικονομικά αιτήματα. Ο Σάχης προσπάθησε να «εκτονώσει» την ένταση δίνοντας κάποιες αόριστες υποσχέσεις για μεταρρυθμίσεις.
Ομως, τον Γενάρη του 1978, η αστυνομία επιτέθηκε σε διαδηλωτές, μαθητές των θρησκευτικών σεμιναρίων, στην «ιερή πόλη» της Κομ. Οι σιίτες θρησκευτικοί ηγέτες δε διακρίνονταν για την αντίπολίτευσή τους στη δικτατορία. Ομως, τα τζαμιά, που έλεγχαν δεν βρίσκονταν κάτω από τον απόλυτο έλεγχο του καθεστώτος. Πολλοί από τους σιίτες κληρικούς στήριζαν τον «αγιατολάχ» Χομεϊνί που τον είχε εξορίσει το καθεστώς το 1963 στο Ιράκ. Ο Χομεϊνί καλούσε ανυποχώρητα στην ανατροπή του Σάχη. Το κύμα της αγανάκτησης και της δυσαρέσκειας ενάντια στο καθεστώς χρησιμοποίησε τη γλώσσα του σιιτικού Ισλάμ. Οι θρησκευτικές γιορτές μετατρέπονταν σε διαδηλώσεις. Τα σαραντάμερα μνημόσυνα των θυμάτων το ίδιο. Τα τζαμιά και το δίκτυο εφημερίδων, ιδρυμάτων, σχολών γύρω απ’ αυτά, ήταν για χρόνια οι μόνοι χώροι που μπορούσε να ακουστεί σχετικά ελεύθερα η δυσαρέσκεια προς το καθεστώς.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’70 οι πάντες ήταν πια δυσαρεστημένοι με το καθεστώς του Σάχη. Οι φοιτητές στα πανεπιστήμια, οι φτωχοί στις παραγκουπόλεις, οι μικροί και μεγάλοι επιχειρηματίες του «μπαζάαρ» που ένιωθαν «ριγμένοι» από τους κολητούς του Σάχη και τις μεγάλες δυτικές επιχειρήσεις, οι εργάτες που έβλεπαν τον πληθωρισμό να εξανεμίζει τους μισθούς. Οι πιο διαφορετικές ιδέες και οι συνδυασμοί τους αναπτύσσονταν. Της αριστεράς, το κομμουνιστικό κόμμα το «Τουντέχ» επανεμφανίστηκε μετά από δεκαετίες. Οι Φενταγίν, μια ένοπλη οργάνωση που ήθελε να εφαρμόσει τη στρατηγική του Τσε Γκεβάρα μεγάλωναν. Οι Μοτζαχεντίν, μια άλλη αντάρτικη οργάνωση, συζητούσαν πόσο μπορούν να συνυπάρχουν μαρξισμός και ισλάμ. Τα δίκτυα των ριζοσπαστών ισλαμιστών ανέβαζαν κι αυτά την επιρροή τους, γιατί ο Χομεϊνί θεωριόταν από εκατομμύρια το σύμβολο της ανυποχώρητης αντίστασης στο καθεστώς.
Σφαγή
Το καθεστώς επέβαλε στρατιωτικό νόμο. Τη πρώτη μέρα της ισχύος του, στις 8 Σεπτέμβρη του 1978 μια μεγάλη διαδήλωση κατασφάχτηκε σε μια πλατεία της Τεχεράνης από τον στρατό. Το καθεστώς ανακοίνωσε «μόνο» 168 νεκρούς. Η αλήθεια είναι ότι δολοφονήθηκαν περίπου 2.000 άνθρωποι.
Οι διαδηλώσεις κάμφηκαν για ένα διάστημα. Αλλά εκείνη την στιγμή βγήκε δυναμικά στο προσκήνιο η εργατική τάξη. Στο Ιράν υπήρχαν 3,5 εκατομμύρια βιομηχανικοί εργάτες, το μισό εκατομμύριο απ’ αυτούς σε μεγάλα εργοστάσια και ορυχεία. Αλλά η δύναμή τους δεν ήταν μόνο στο μέγεθος, αλλά και στο ειδικό τους βάρος: οι 30.000 εργάτες και υπάλληλοι της εταιρείας πετρελαίου μπορούσαν να κλείσουν την κάνουλα του «μαύρου χρυσού» στον οποίο στηρίζονταν ο Σάχης. Κι αυτό έκαναν.
Οι απεργίες είχαν ξεκινήσει από το 1977, αλλά τώρα έπαιρναν τη μορφή ενός παλιρροϊκού κύματος. Η απεργία στην Κεντρική Τράπεζα σήμαινε ότι όλο το χρηματοπιστωτικό σύστημα «έκλεισε» και ο Σάχης κι οι καπιταλιστές δεν μπορούσαν να στείλουν τα κεφάλαιά τους σε «ασφαλείς τοποθετήσεις» στο εξωτερικό. Οι εργαζόμενοι στα τελωνεία παρέλυσαν τις εισαγωγές και τις εξαγωγές. Η Κεντρική Τράπεζα –και να μην γινόταν απεργία- δεν μπορούσε να τυπώσει χαρτονομίσματα ή ομόλογα: τα ειδικά μελάνια που χρειάζονταν ήταν μπλοκαρισμένα στα τελωνεία.
Ο στρατός δεν μπορούσε να κάνει και πολλά. Οι εργάτες ηλεκτρισμού έκλειναν κάθε απόγευμα για δυο ώρες τη παροχή του ρεύματος. Μ’ αυτόν τον τρόπο ακύρωναν τη προβολή του δελτίου ειδήσεων –της προπαγάνδας του Σάχη- από τα κανάλια και τα ραδιόφωνα. Και πρόσφεραν την κάλυψη του σκοταδιού στους διαδηλωτές που έσπαγαν την απαγόρευση κυκλοφορίας από τις 8 το απόγευμα. Το Γενικό Επιτελείο κατέστρωσε σχέδιο να καταλάβει τις εγκαταστάσεις ηλεκτρισμού. Το εγκατέλειψε όταν συνειδητοποίησε ότι δεν διέθετε αρκετά στρατεύματα –για να λειτουργήσει το σχέδιο έπρεπε οι εγκαταστάσεις να καταληφθούν ταυτόχρονα.
Το ίδιο έγινε και στις πετρελαϊκές εγκαταστάσεις. Ενας απεργός περιέγραφε πως: «Εστειλαν διακόσιους μηχανικούς από το Πολεμικό Ναυτικό, ειδικευμένους με σπουδές στο εξωτερικό. Κατάφεραν να βάλουν μπροστά το αντλιοστάσιο. Αλλά σύντομα ήρθαν σε αδιέξοδο. Δεν ήξεραν προς ποια κατεύθυνση πρέπει να είναι η ροή του πετρελαίου, κάτι πολύ επικίνδυνο γιατί υπάρχει κίνδυνος πυρκαγιάς. Τελικά πήγαν οι δικοί μας και τους βοήθησαν, να κλείσουν πάλι το αντλιοστάσιο.»
Οι «οικονομικές» απεργίες μετατράπηκαν σε πολιτικές. Πρώτο στη λίστα των αιτημάτων έμπαινε η άρση του στρατιωτικού νόμου, η διάλυση της SAVAK κι η απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων. Στη συνέχεια προστέθηκαν κι άλλα αιτήματα: η κατάργηση της μοναρχίας, η δήμευση της περιουσίας του Σάχη και των αυλικών του, η εθνικοποίηση των μεγάλων επιχειρήσεων. Οι εργάτες άρχισαν να συγκροτούν τα δικά τους όργανα αγώνα –τις «σόρας» δηλαδή τα συμβούλια.
Ο Σάχης βρέθηκε σε αδιέξοδο. Ο στρατός κατέρρεε, πολλοί φαντάροι αρνιόνταν πια να πυροβολήσουν, άλλοι ενώνονταν με τους διαδηλωτές –κουβαλώντας τα όπλα τους. Ο Σάχης διόρισε έναν παλιό οπαδό του Μοσαντέκ πρωθυπουργό, τον Μπακτιάρ. Ο ελιγμός δεν έπιασε. Η νέα κυβέρνηση δεν έλεγχε την κατάσταση και απέναντί της είχε την «προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση» που είχε διορίσει ο Χομεϊνί –ο οποίος είχε επιστρέψει στο Ιράν. Ούτε η δικιά της εξουσία ήταν σταθερή: μυριάδες «επαναστατικές επιτροπές» (κομιτέχ) συμβούλια (οι σόρας) με τους πιο διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισμούς κυριαρχούσαν στους δρόμους, τα πανεπιστήμια, τις γειτονιές και τους χώρους δουλειάς.
Τον Γενάρη του 1979 ο Σάχης εγκατέλειψε το Ιράν. Οι στρατιωτικοί έκαναν απελπισμένα σχέδια για πραξικόπημα, ζητώντας το «πράσινο φως» από την Ουάσιγκτον. Ο πρόεδρος Κάρτερ δίσταζε, οι αμερικάνικες υπηρεσίες είχαν αμφιβολίες για το πόσο θα υπάκουαν οι στρατιώτες, και έτσι κι αλλιώς είχαν αρχίσει επαφές με τον Χομεϊνί. Αλλά την τελική λύση την έδωσε πάλι το «πεζοδρόμιο».
Aνταρσία
Στις 9 Φλεβάρη σε μια στρατιωτική βάση της Τεχεράνης οι σμηνίτες και οι υπαξιωματικοί της αεροπορίας πέταξαν έξω τους άνδρες της «Αυτοκρατορικής Φρουράς» -της ελίτ του στρατού που ήταν εξοπλισμένοι με τα πιο σύγχρονα όπλα. Οι «Αθάνατοι», όπως είχε βαφτίσει τους πραιτωριανούς του ο Σάχης, επέστρεψαν για να καταστείλουν την ανταρσία. Ξέσπασαν ένοπλες συγκρούσεις. Οι Φενταγίν και οι Μοτζαχεντίν έβγαλαν τα όπλα τους από τις κρύπτες και έσπευσαν σε βοήθεια. Και μαζί τους ενώθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλωτές, υψώνοντας οδοφράγματα, ρίχνοντας μολότοφ, αντιμετωπίζοντας με γυμνά χέρια τα τανκς των «Αθανάτων». Ολη η Τεχεράνη μετατράπηκε σε πεδίο μάχης, ολόκληρες μονάδες στρατού με ή χωρίς τους αξιωματικούς τους περνούσαν με τη μεριά των εξεγερμένων. Δυο μέρες μετά, οι στρατηγοί ύψωσαν «λευκή σημαία».
Ηταν «η άνοιξη της ελευθερίας» όπως έγραφαν οι ιρανικές εφημερίδες. Ομως, η δυναμική της επανάστασης ανασχέθηκε και μετά καταπνίχτηκε. Σήμερα, κάποιοι λένε ότι το λάθος της Αριστεράς ήταν ότι συνεργάστηκε με τους ισλαμιστές. Το λάθος δεν ήταν ότι οι αριστερές οργανώσεις ενώθηκαν με τα εκατομμύρια που διαδήλωναν και απεργούσαν φωνάζοντας «Θάνατος στο Σάχη» κρατώντας τα πορτραίτα του Χομεϊνί. Το πραγματικό πρόβλημα ήταν ότι όλα τα τμήματα της Αριστεράς, όχι μόνο το Τουντέχ αλλά και η επαναστατική αριστερά, δεν πίστευαν ότι οι εργάτες και η νεολαία μπορούσαν μετά την ανατροπή του Σάχη να πάρουν και την κοινωνική και οικονομική εξουσία. Αντί να δώσουν ώθηση στους αγώνες του εργατικού κινήματος είτε το περιόριζαν είτε το αγνοούσαν –π.χ. για τις αντάρτικες οργανώσεις τα καλάσνικοφ είχαν μεγαλύτερη σημασία από τις απεργίες.
Εκμεταλλευόμενο αυτές τις αδυναμίες του κινήματος, το καθεστώς του Χομεϊνί εδραίωσε την κυριαρχία του και έσωσε τον ιρανικό καπιταλισμό. Αλλά στην πορεία αναγκάστηκε να συγκρουστεί με τις ΗΠΑ, παρά τη θέλησή του πολλές φορές. Σήμερα ο Μπους ονειρεύεται να γυρίσει το ρολόι της ιστορίας πίσω στην εποχή του Σάχη. Δεν θα του το επιτρέψουμε.