Ιστορία
Η πολύτιμη κληρονομιά της Ρόζας

Ρόζα Λούξεμπουργκ

Η Ρόζα Λούξεμποργκ μας χάρισε μία καταπληκτική περιγραφή για την μαζική απεργία.

«Τη μια στιγμή γίνεται ένα μεγάλο κύμα που σαρώνει όλη τη χώρα, την άλλη χωρίζεται σε ένα γιγάντιο δίκτυο από αναρίθμητα μικρά ρυάκια. Τώρα αναβλύζει από το έδαφος σαν δροσερή πηγή, μετά χάνεται κάτω από τη γη. Πολιτικές και οικονομικές απεργίες, μαζικές απεργίες και αποσπασματικές απεργίες, συμβολικές απεργίες και μαχητικές απεργίες διαρκείας, γενικές κλαδικές απεργίες και τοπικές απεργίες, ειρηνικοί διεκδικητικοί αγώνες για αυξήσεις και αιματηρές συγκρούσεις στα οδοφράγματα - όλα αυτά διαπερνούνται, συμβαίνουν παράλληλα, διασταυρώνονται, είναι μια θάλασσα φαινομένων που ακατάπαυστα κινούνται, αλλάζουν».

Η Ρόζα γεννήθηκε στην Πολωνία το 1871 λίγο πριν την Παρισινή Κομμούνα την πρώτη εργατική επαναστατική κυβέρνηση. Από μαθήτρια οργανώνεται στον Προλετάριο, μία επαναστατική οργάνωση με δύναμη στους εργάτες. Η σύλληψη της ηγεσίας του Προλετάριου, η εκτέλεση 4 ηγετικών στελεχών και η καταδίωξη της ίδιας οδηγούν την Ρόζα στην Ζυρίχη το 1889. Εκεί θα σπουδάσει φυσικές επιστήμες, μαθηματικά και οικονομία. Μετά την διάλυση του Προλετάριου, η Ρόζα και ο Λέο Γιόγκισες μαζί με άλλους συντρόφους θα φτιάξουν το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα του Βασιλείου της Πολωνίας. 

Το 1898 η Ρόζα Λούξεμπουργκ πηγαίνει στην Γερμανία στο Βερολίνο όπου οργανώνεται στο SPD στο μεγαλύτερο σοσιαλδημοκρατικό κόμμα της Ευρώπης. Στις εκδηλώσεις και τα πολιτικά έντυπα οι ηγέτες του SPD δεν παρέλειπαν να αναφερθούν στον Μάρξ και την σοσιαλιστική προοπτική. Η πραγματικότητα όμως ήταν διαφορετική. Πίσω από τα μεγάλα λόγια κρυβόταν ένας φοβερός συντηρητισμός: Η ηγεσία του SPD είχε συνθηκολογήσει με τον καπιταλισμό.

Ο Μπερνστάιν, ηγετική μορφή του SPD υποστήριζε ότι η θεωρία του Μάρξ για την επανάσταση ήταν πλέον ξεπερασμένη. Ο καπιταλισμός βρισκόταν πλέον σε μία νέα φάση που είχε την δυνατότητα να “αυτορυθμίζεται” και άρα να αποφεύγει τις κρίσεις και τους πολέμους. Η προοπτική της καπιταλιστικής οικονομίας ήταν αυτή της συνεχούς ανάπτυξης και ευημερίας. Οι εργάτες δεν χρειαζόταν να κάνουν επανάσταση για να βελτιώσουν την ζωή τους. Μέσα απο κοινοβουλευτικές μεταρυθμίσεις ο καπιταλισμός θα γινόταν πιο δίκαιος και πιο δημοκρατικός.

H Λούξεμπουργκ δίνει την μάχη προσπαθώντας να αποδείξει πόσο λάθος ήταν αυτή η άποψη γράφοντας ένα από τα βασικά εγχειρίδια του επαναστατικού μαρξισμού το βιβλίο “Κοινωνική Επανάσταση ή Μεταρρύθμιση”.

Σε αντίθεση με τον Μπερνστάιν η Ρόζα επιχειρηματολογεί ότι οι μονοπωλιακοί καπιταλιστικοί οργανισμοί (καρτέλ και τράστ) και τα πιστωτικά ιδρύματα τείνουν να εντείνουν τους ανταγωνισμούς στον καπιταλισμό αντί να τους μετριάζουν. Το κυνήγι για μεγαλύτερα κέρδη οδηγεί σε κρίσεις. Οι ανταγωνισμοί και η αναρχία της αγοράς έχουν περάσει από το εθνικό στο διεθνές επίπεδο και άρα αντί για μακρόχρονη ειρήνη τα κράτη καταφεύγουν στους εξοπλισμούς και τον πόλεμο.

«Αυτοί που υποστηρίζουν την μέθοδο των νομοθετικών μεταρρυθμίσεων σε αντίθεση με την κατάληψη της πολιτικής εξουσίας και την σοσιαλιστική επανάσταση δεν διαλέγουν στην πραγματικότητα έναν πιο ήρεμο και πιο απλό δρόμο που πηγαίνει στον ίδιο στόχο, αλλά έναν διαφορετικό στόχο. Αντί να υποστηρίζουν την δημιουργία μίας νέας κοινωνίας, στηρίζουν επιφανειακές αλλαγές της παλιάς κοινωνίας».

Στο ίδιο βιβλίο καταρρίπτει το κλασικό επιχείρημα των ρεφορμιστών ότι οι επαναστάτες δεν ενδιαφέρονται για τις μεταρρυθμίσεις στο σήμερα, επιμένοντας ότι η επανάσταση είναι η κινητήρια δύναμη κάθε κατάκτησης του εργατικού κινήματος.

Η εξουσία των καπιταλιστών, υπογραμμίζει η Ρόζα, δεν πηγάζει από τον έλεγχο του κοινοβουλίου αλλά από τον έλεγχο της οικονομίας. Και γι'αυτό ακριβώς, καταλήγει οτι το κράτος στον καπιταλισμό δεν είναι ουδέτερο. Είναι ο μηχανισμός της τάξης που ηγείται στην κοινωνία, δηλαδή των καπιταλιστών. Αυτός ο έλεγχος δεν μπορεί να σπάσει σταδιακά. H Ρόζα τόνιζε χαρακτηριστικά: «Στην αστική κοινωνία, ο ρόλος των Σοσιαλιστών είναι κόμμα αντιπολίτευσης».

Και συνέχιζε:

«Όταν ένας σοσιαλιστής πολιτικός γίνεται υπουργός σε μία αστική κυβέρνηση δεν γίνεται η κυβέρνηση σοσιαλιστική αλλά ο σοσιαλιστής γίνεται αστός πολιτικός.

Η είσοδος ενός σοσιαλιστή σε μία αστική κυβέρνηση δεν είναι, όπως πολλοί νομίζουν, μια μερική κατάκτηση του αστικού κράτους από τους σοσιαλιστές, αλλά μια μερική κατάκτηση του σοσιαλιστικού κόμματος από το αστικό κράτος».

Ενάντια στον Ιμπεριαλισμό 

και τον πόλεμο

Η ανάλυσή της αυτή την οδήγησε να συγκρουστεί και με την στάση των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων απέναντι στον ιμπεριαλισμό και τον πόλεμο.

Η Ρόζα στο “Κοινωνική Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση”, ο Λένιν στο “Ιμπεριαλισμός, το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού”, ο Μπουχάριν στο “Ιμπεριαλισμός και Παγκόσμια Οικονομία” και ο Τρότσκυ στην “Διαρκή Επανάσταση” παρά τις διαφορές στις αναλύσεις καταλήγουν στο ίδιο σημείο. Ότι ο καπιταλισμός στην νέα του φάση την ιμπεριαλιστική όχι μόνο δεν έχει ξεφορτωθεί τους ανταγωνισμούς και τις κρίσεις αλλά αντίθετα τις έχει οξύνει σε διεθνές επίπεδο.

Το 1907 το συνέδριο της Β' Διεθνούς στην Στουτγκάρδη διχάστηκε όταν τέθηκε το ζήτημα της καταδίκης των ιμπεριαλιστικών εξορμήσεων στην Αφρική και την Ασία με τους μισούς συνέδρους να στηρίζουν ανοιχτά τους αποικιοκράτες.

Η Λούξεμπουργκ εναντιώθηκε ανοιχτά στον Ιμπεριαλισμό τονίζοντας ότι «σε ενδεχόμενο πολέμου είναι καθήκον των εργατών και των κοινοβουλευτικών τους εκπροσώπων να κάνουν ότι μπορούν για να αποτρέψουν το ξέσπασμα του πολέμου. Αν ο πόλεμος ξεσπάσει είναι καθήκον τους να πάρουν εκείνα τα μέτρα ώστε να τερματιστεί το συντομότερο δυνατόν. Ταυτόχρονα πρέπει να αξιοποιήσουν την οικονομική και πολιτική κρίση που προκάλεσε ο πόλεμος για να αφυπνίσουν τις μάζες και να επιταχύνουν την ανατροπή της καπιταλιστικής κυριαρχίας».

Κεντρικός άξονας της αντιμπεριαλιστικής γραμμής της Ρόζας ήταν ότι ο αγώνας ενάντια στον πόλεμο είναι άρρηκτα δεμένος με την πάλη για τον σοσιαλισμό.

Η πραγματικότητα επιβεβαίωσε την Ρόζα. Το 1914 ξεσπάει ο Α' Π.Π. Το SPD θα ψηφίσει μαζί με τον Κάιζερ τις πολεμικές δαπάνες. Η Λούξεμπουργκ, ο Λήμπκνεχτ, η Κλάρα Τσέτκιν και ο Φράντς Μέρινγκ θα κρατήσουν μια διεθνιστική στάση απέναντι στον γερμανικό μιλιταρισμό σε αντίθεση με την ηγεσία του SPD και άλλων κομμάτων της Β' Διεθνούς που επέλεξαν να “υπερασπιστούν την πατρίδα”.  Η ιστορική προδοσία του SPD στο ζήτημα του πολέμου οδήγησε την Ρόζα μαζί με τον Λήμπκνεχτ στην συγκρότηση της ομάδας Σπάρτακος που συνέχισε την αντιπολεμική δράση με παράνομα φυλλάδια και συγκεντρώσεις. Γι’ αυτήν την δράση της θα φυλακιστεί.

Είναι μέσα από την φυλακή που γράφει για την κρίση της σοσιαλδημοκρατίας στο πιο γνωστό αντιπολεμικό της και διεθνιστικό έργο  “Μπροσούρα του Γιούνιους”.

«Σήμερα αντιμετωπίζουμε την επιλογή... Είτε ο θρίαμβος του ιμπεριαλισμού και η κατάρρευση όλου του πολιτισμού Είτε νίκη του σοσιαλισμού. Αυτό είναι το δίλημμα της παγκόσμιας ιστορίας, η ζυγαριά αμφιταλαντεύεται προς τα που να κλείνει και περιμένει την απόφαση του ταξικά συνειδητού προλεταριάτου».

Μπορούσε όμως η εργατική τάξη να απαντήσει σε αυτό το δίλημμα και να κάνει την επανάσταση;

Στο βιβλίο της “Μαζική Απεργία , κόμμα, συνδικάτα” απέναντι στον κλασσικό για τους ρεφορμιστές διαχωρισμό των οικονομικών και των πολιτικών μαχών, σύμφωνα με τον οποίο τα συνδικάτα κάνουν τις απεργίες και το κόμμα την “πολιτική”, η Ρόζα εξηγούσε ότι με την μαζική απεργία δημιουργείται «ένα μόνιμο ρεζερβουάρ ενεργητικότητας του προλεταριάτου απο όπου η πολιτική πάλη ανανεώνεται διαρκώς με φρέσκιες ιδέες».

Με άλλα λόγια η εργατική τάξη μέσα στους αγώνες μπορεί να οργανώνεται να νικάει και να γεμίζει αυτοπεποίθηση.

Στο ίδιο βιβλίο αναδείκνυε επίσης τον ρόλο της συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας και υπερασπίζεται τα συνδικάτα. Λέει ότι είναι όπλα στα χέρια των εργατών που πρέπει οι επαναστάτες να συμμετέχουν, περιγράφοντας παράλληλα τον προβληματικό ρόλο των γραφειοκρατών. Επαναδιατυπώνει την βασική ιδέα του Μάρξ ότι “η απελευθέρωση της εργατικής τάξης είναι έργο της ίδιας”. «Ο σοσιαλισμός δεν θα έρθει και δεν μπορεί να έρθει με διατάγματα. Δεν μπορεί να τον εγκαθιδρύσει καμία κυβέρνηση όσο σοσιαλιστική και αν είναι. Ο σοσιαλισμός θα δημιουργηθεί από τις μάζες από τον κάθε προλετάριο. Εκεί που σφυρηλατούνται οι αλυσίδες του καπιταλισμού, εκεί πρέπει να σπάσουν».  

Ταυτόχρονα όμως λύνει και τον γρίφο που ταλανίζει ακόμα και σήμερα μεγάλα κομμάτια της αριστεράς. Πως αλλάζουν οι ιδέες των εργατών;

«Σε μία επαναναστατική μαζική δράση ο πολιτικός και ο οικονομικός αγώνας γίνονται ένα. Και έτσι ακριβώς «μέσα στην επαναστατική θύελλα ο προλετάριος μεταμορφώνεται απο έναν πάτερ-φαμίλια που το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι το πως θα εξοφλήσει το δάνειο, σε έναν “ρομαντικό επαναστάτη” για τον οποίο το υπέρτατο αγαθό, η ζωή του και φυσικά ακόμα περισσότερο τα υλικά αγαθά, έχουν μικρή αξία σε σχέση με το μεγάλο αγαθό του αγώνα».

Η Ρώσικη Επανάσταση του 1917 και η Γερμανική Επανάσταση του 18' θα βάλουν τέλος στον Α' Π.Π. Η Ρώσικη επανάσταση νίκησε αλλά η Γερμανική δεν κατάφερε να βαδίσει στον ίδιο δρόμο.

Οι επαναστάσεις είναι διαδικασίες με διάρκεια και πισωγυρίσματα. Ο ρόλος των επαναστατών σαν μία οργανωμένη δύναμη είναι κομβικός σε αυτήν την διαδικασία. Ο Τρότσκυ έγραφε ότι «χωρίς μία οργάνωση που να την οδηγεί , η ενέργεια των μαζών θα σκορπιζόταν όπως ο ατμός που δεν διοχετεύεται στον κύλινδρο του εμβόλου. Αλλά παρόλα αυτά , εκείνο που κινεί τα πράγματα δεν είναι ο κύλινδρος ή το έμβολο αλλά ο ατμός».

Η Ρόζα έσπασε από το SPD για να ηγηθεί στο κτίσιμο ενός επαναστατικού κόμματος πολύ αργά, μέσα στην φωτιά της επανάστασης. Η καθυστέρηση αυτή είχε τραγικές συνέπειες για τους επαναστάτες στην Γερμανία και για την ίδια την επανάσταση.

Τον Δεκέμβρη του 1918 ο Σπάρτακος μετατράπηκε σε ξεχωριστό κόμμα. Ο στόχος του νέου “Κομμουνιστικού Κόμματος της Γερμανίας” όπως ονομάστηκε ήταν να οδηγήσει το γερμανικό προλεταριάτο στην νίκη με τον ίδιο τρόπο που το έκαναν οι μπολσεβίκοι στην Ρωσία του 1917.  Η Ρόζα μέσα από τις γραμμές του Σπάρτακου ρίχνεται στην επανάσταση. Οι χαλαροί δεσμοί όμως της οργάνωσης με την εργατική τάξη δεν της δίνει την δυνατότητα να επηρεάσει τις εξελίξεις. Η πρόωρη εξέγερση του Γενάρη που έμεινε στην ιστορία σαν η “Εξέγερση του Σπάρτακου” θα οδηγήσει σε καταστροφή.

Η σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση με την βοήθεια των παραστρατιωτικών σωμάτων Freikorps θα καταπνίξουν την εξέγερση στο Βερολίνο. Στις 15 Γενάρη θα δολοφονηθούν η Ρόζα και ο Λήμπκνεχτ.

Η Ρόζα άφησε μία τεράστια κληρονομιά στο επαναστατικό κίνημα. Μέσα από την σύγκρουση με τις κοινοβουλευτικές αυταπάτες και την ανάδειξη της σοσιαλιστικής προοπτικής μας χάρισε εργαλεία. Ας αξιοποιήσουμε τα όπλα που έχουμε στα χέρία μας στην μάχη για να σταματήσουμε τον πόλεμο και να απαλλαγούμε συνολικά από τον καπιταλισμό.

Κώστας Πολύδωρος